ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ (ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΗ)

BA in MASS COMMUNICATION AND MEDIA ARTS

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Χρησιμοποιώντας την ποιοτική μέθοδο έρευνας και τη συνέντευξη κάντε μια έρευνα που θα έχει ως θέμα το μέλλον των εφημερίδων στην εποχή του Διαδικτύου. Στην εργασία σας θα πρέπει να γράψετε τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήσατε για την εκπόνηση της καθώς και να κάνετε ανασκόπηση βιβλιογραφίας.

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

Όπως είναι γνωστό οι ερευνητικές μέθοδοι διακρίνονται σε ποιοτικές και ποσοτικές. Επέλεξα στην εργασία μου αυτή, που αφορά το μέλλον των εφημερίδων, να χρησιμοποιήσω την ποιοτική μέθοδο και τη συνέντευξη. Οι ποιοτικές αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα ενός φαινομένου, εν προκειμένω το μέλλον του έντυπου Τύπου.

Κάποιος που ακολουθεί την ποιοτική μέθοδο παρατηρεί, παίρνει συνεντεύξεις, κρατά σημειώσεις, περιγράφει και ερμηνεύει τα γεγονότα όπως ακριβώς έχουν. Έχουμε να κάνουμε επομένως με θέματα κατά βάση κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου. Ακόμα όμως και αν το θέμα μας αφορά την Τέχνη, όπου εύκολα μπορεί να υπάρχει ο υποκειμενικός παράγοντας, η αντικειμενική καταγραφή του θέματος πρέπει να κυριαρχεί. Σκοπός, όμως, δεν είναι ο ερευνητής να καταγράψει δεδομένα και πληροφορίες μόνο, αλλά να καταλήξει και σε ένα συμπέρασμα από τα όσα παρατηρεί. Αυτό προυποθέτει λογικό συνδυασμό των δεδομένων που καλείται να επεξεργαστεί. Ο ερευνητής, όμως, δεν πρέπει να μείνει στην επιφανειακή καταγραφή των πληροφοριών αλλά και να εμβαθύνει στο θέμα του, μελετώντας προσεχτικά τα αντικείμενα αλλά και υποκείμενα της έρευνας του. Ο ερευνητής, άλλωστε, δεν είναι μια μηχανή, αλλά ένας άνθρωπος.

Η συνέντευξη είναι από τα βασικότερα εργαλεία της ποιοτικής μεθόδου. Πρόκειται για την αλληλεπίδραση, την επικοινωνία μεταξύ προσώπων, που καθοδηγείται από τον ερευνητή ή ερωτώντα με στόχο την απόσπαση πληροφοριών σχετιζόμενων με το αντικείμενο της έρευνας. Στη συγκεκριμένη εργασία στόχος της συνέντευξης είναι η γνώμη του συνεντευξιαζόμενου για το θέμα που ερευνώ, δηλαδή το μέλλον των εφημερίδων και την απόσπαση πληροφοριών σχετικών με το θέμα αυτό. Δεν είναι στόχος η αποκάλυψη πτυχών της προσωπικότητας του συνεντευξιαζόμενου, καθώς δεν πρόκειται για βιογραφική συνέντευξη. Η συνέντευξη δεν είναι μια απλή συζήτηση μεταξύ δυο ανθρώπων, αλλά κατά κύριο λόγο ένας έμμεσος τρόπος συλλογής πληροφοριών αναφορικά με τις αντιλήψεις και τα πιστεύω των ανθρώπων που ερωτώνται αλλά και τις γνώσεις που κατέχουν. Στη συνέντευξη πολύ σημαντικό είναι ο συνεντευξιαστής να σέβεται τον συνεντευξιαζόμενο, να τον ακούει, να μην τον διακόπτει, να του δίνει τη δυνατότητα να σκεφτεί και να συμπληρώσει τα λεγόμενα του.

Γυρνώντας στην ποιοτική έρευνα, να σημειώσω ότι βασικό χαρακτηριστικό της είναι ότι βασίζεται σε συγκριτικά μικρότερο αριθμό περιπτώσεων με στόχο όχι την ανακάλυψη γενικών τάσεων (που αναγκαστικά προυποθέτει πολλές περιπτώσεις) αλλά τη διαμόρφωση ολικής εικόνας για κάθε περίπτωση και την ανέυρεση των κοινών τους στοιχείων. Ο ερευνητής που ακολουθεί ποιοτική μέθοδο καλείται να έρθει σε επαφή με πληθώρα πληροφοριών, γι’ αυτό και οφείλει να μπορεί να διακρίνει ποιες πρέπει να κρατήσει και ποιες όχι, ποιες είναι αυτές που φωτίζουν καλύτερα το θέμα. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι με την έρευνα μας αποσκοπούμε στην ευαισθητοποίηση προς την κοινωνική πραγματικότητα. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο ερευνητής αναλύει τα στοιχεία τα οποία μπορεί να διαμορφωθούν και να τροποποιηθούν στην πορεία της έρευνας. Ο συνεχής διάλογος ιδεών και στοιχείων σημαίνει συνεπώς ότι η κατεύθυνση της έρευνας δεν είναι σταθερή και προκαθορισμένη, αλλά διαμορφώνεται στην πορεία.

Η ποιοτική έρευνα θα πρέπει να διεξάγεται με συστηματικό και αυστηρό τρόπο.

Η ποιοτική έρευνα θα πρέπει να διεξάγεται με στρατηγικό τρόπο, αλλά να είναι συγχρόνως ευπροσάρμοστη και να λαμβάνει υπόψη το πλαίσιο μέσα στο οποίο διενεργείται.

Η ποιοτική έρευνα απαιτεί την κριτική λεπτομερή αυτοεξέταση ή τον ενεργό (αυτοελεγκτικό) αναστοχασμό εκ μέρους του ερευνητή.

Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσω προτού κάνω την ποιοτική έρευνα είναι τα εξής :

-Ποια είναι η φύση των φαινομένων ή των οντοτήτων της κοινωνικής πραγματικότητας που επιθυμώ να διευρύνω;

-Ποιο θέμα ή πιο ευρύ ανεξάρτητο πεδίο αφορά η έρευνα;

-Ποια είναι τα ερευνητικά μου ερωτήματα;

-Ποιος είναι ο σκοπός της έρευνας;

Πρέπει να γνωρίζουμε τις επιστημολογικές αδυναμίες της συνέντευξης. Για παράδειγμα, αν μας ενδιαφέρουν οι εμπειρίες των ανθρώπων, αυτές μπορεί να έχουν απλώς τη μορφή αφηγηματικών αναφορών στο πλαίσιο συνεντεύξεων. Αν μας ενδιαφέρουν οι ερμηνείες και οι αντιλήψεις των ανθρώπων, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι το να τους μιλήσουμε δε θα μας επιτρέψει να μπούμε στο μυαλό τους, όπως επίσης οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε πρόσβαση μόνο σε εκείνες τις ερμηνείες και τις αντιλήψεις που μπορούν, κατά κάποιο τρόπο, να αποκαλυφθούν σε μια συνέντευξη.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Με την έλευση του Διαδικτύου και την μαζικότατη πλέον χρήση του και διάδοση του σε όλο το Δυτικό κόσμο γεννήθηκε το ερώτημα αν ο έντυπος Τύπος έχει μέλλον αλλά και πώς θα επιβιώσει σε αυτό το σύγχρονο και άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί. Προς το παρόν Διαδίκτυο και έντυπος Τύπος συνυπάρχουν. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Τα παραδείγματα είναι πολλά.

Το ιστορικό Newsweek προανήγγειλε την αναστολή της έντυπης έκδοσης για τις 31 Δεκεμβρίου διακόπτοντας οριστικά την ογδοντάχρονη παρουσία του στα «περίπτερα του κόσμου» προς χάριν της αποκλειστικής διαδικτυακής παρουσίας, με τις συνακόλουθες περικοπές σε προσωπικό και μισθό, ο Monde διευρύνει την ηλεκτρονική του έκδοση εις βάρος της έντυπης, δηλαδή εις βάρος των πραγματικών αναγνωστών-συνδρομητών της, καταργώντας το κλείσιμο της ύλης και της σύνταξης, ενώ η El Pais, η αιχμή του δόρατος του ισπανικού Τύπου, προσανατολίζεται σε μια ηλεκτρονική ισπανόφωνη πλατφόρμα για τις ανάγκες της παγκοσμιοποίησης, και ταυτόχρονα, είναι έτοιμη να απολύσει περί τους 140 συντάκτες της στο πλαίσιο των γενικότερων ανακατατάξεων.

Η ραγδαία ανάπτυξη της διαδικτυακής ενημέρωσης και επικοινωνίας, χάρη στη δυνατότητα μεταφοράς δεδομένων στα «γκάτζετ», η μετακίνηση των διαφημίσεων στον διαδικτυακό Τύπο προς όφελος κυρίως της Google και η έλευση των μαζών (χρηστών) στις δωρεάν προσφερόμενες διαδικτυακές πλατφόρμες των «πολυμέσων» επέβαλαν ήδη την επόμενη δομική αλλαγή της δημοσιότητας, μια νέα «μιντιολογία» (με την έννοια που προσδίδει ο Ρεζί Ντεμπρέ στα αντικείμενα που μεσολαβούν στην ανθρώπινη επικοινωνία) και, βέβαια, νέες καταναλωτικές ανάγκες, αντιλήψεις και συμπεριφορές σε παγκοσμιοποιημένη κλίμακα.

Πηγαίνοντας στα καθ’ ημάς, ποιος θα περίμενε πριν μερικά μόλις χρόνια ότι η ιστορική και «δυνατή» «Ελευθεροτυπία», θα έβαζε λουκέτο; Στη συγκεκριμένη, βέβαια, περίπτωση, δεν είναι μόνο το Διαδίκτυο ο μοναδικός υπαίτιος. Σίγουρα, όμως η online γρήγορη και δωρεάν ενημέρωση έχει συμβάλλει στην μεγάλη μείωση των πωλήσεων στις εφημερίδες που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό φυσικά έχει συμβάλει και η οικονομική κρίση, αφού ο Έλληνας πλέον προσέχει πού θα δώσει και το τελευταίο του ευρώ. Από την άλλη, όμως, σημειώνεται το εξής παράδοξο. Νέες εφημερίδες και περιοδικά έχουν κυκλοφορήσει τον τελευταίο καιρό και μάλιστα κάποια, όπως η «Εφημερίδα των Συντακτών» σημειώνει υψηλές πωλήσεις.

Ποια είναι άραγε η λύση στο πρόβλημα; Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί. Κάποιοι είναι πεποισμένοι ότι το οριστικό τέλος των εντύπων θα επέλθει σύντομα και η ενημέρωση θα γίνεται μόνο διαδικτυακά, ωστόσο πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι τα έντυπα θα συνεχίσουν να έχουν θέση σ’ αυτό το νέο κόσμο.

Ο Αντώνης Δελλατόλας σε πρόσφατη συνέντευξη του στο «Πρώτο Θέμα» εξέφρασε την άποψη του για το μέλλον των εφημερίδων : «Πριν από λίγα χρόνια, όταν άρχισε η κρίση στην Αμερική, οι περισσότεροι προφήτευαν τον θάνατο των εντύπων, αλλά τελικά ελάχιστα ήταν αυτά που έγιναν πλήρως ηλεκτρονικά. Τα συντριπτικά περισσότερα έντυπα ΜΜΕ επιβιώνουν ακόμη, πολλά από αυτά ξεπέρασαν την κρίση και βάζουν πάλι αναπτυξιακούς στόχους. Μεγάλα διεθνή παραδείγματα είναι το «TIME», ο «ECONOMIST», ο «Guardian» και άλλα πολλά. Ειδικά στην Ελλάδα, μπορείτε να παρατηρήσετε ότι οι απόπειρες ηλεκτρονικής έκδοσης δεν «περπάτησαν» από επιχειρηματική σκοπιά. Ακόμα και η διαφήμιση μπορεί να αυξάνεται ραγδαία στο ίντερνετ, αλλά απέχει πολύ για να αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία. Αυτό λοιπόν που πιστεύουμε είναι ότι η παράλληλη παρουσία των εντύπων και του ίντερνετ είναι η πιο ισορροπημένη συνταγή. Όμως το σοβαρότερο και πιο σημαντικό κριτήριο είναι η ποιότητα. Χωρίς αυτήν και χωρίς συνετή οικονομική διαχείριση δεν επιβιώνεις πια ούτε ως έντυπο ούτε ως ιστοσελίδα. Μπορεί η ανάγνωση στο Ίντερνετ να είναι τζάμπα, αλλά ο απαιτητικός αναγνώστης θα συνεχίσει να αγαπάει το τυπωμένο χαρτί – είτε μιλάμε για βιβλίο είτε για περιοδικό είτε για εφημερίδα».

Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το περιοδικό «Αθηνόραμα» στο εξώφυλλο του γράφει «Τυπώνει ο,τι αξίζει» υπονοώντας ότι στα έντυπα σωστή αξιολόγηση του περιεχομένου και προβολή των σημαντικότερων πληροφοριών, κάτι που ίσως δε γίνεται στο Διαδίκτυο.

Ο Στάθης Τσαγκαρουσιάνος έγραφε πρόσφατα σε editorial του στη Lifo :

“Και να ‘μαστε σήμερα εδώ, σε αυτό το απόκρημνο σημείο, όπου όλα δείχνουν ότι επέρχεται το πλήρωμα του χρόνου. Λεφτά δεν υπάρχουν και οι χρόνιοι δεσπότες της πιάτσας χάνουν όλο και πιο πολύ το ενδιαφέρον τους για τις εκδόσεις. Αυτό που άλλοτε τους έφερνε χρήμα, δόξα, δύναμη, σήμερα φέρνει βάσανα, αμφιβολίες, πολλή δουλειά και τζούφια έσοδα. Το ίντερνετ καλό, αλλά φτωχό”.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ματίνα Παπαχριστούδη, δημοσιογράφος στο ρεπορτάζ media τα τελευταία 22 χρόνια.

-Πιστεύετε ότι οι εφημερίδες, στη χώρα μας τουλάχιστον, έχουν μέλλον; Θα επιβιώσουν στο νέο μοντέλο διαδικτυακής ενημέρωσης που έχει αναδυθεί;

Οι εφημερίδες, ο έντυπος Τύπος πάντα θα έχει μέλλον. Το μοντέλο διαδικτυακής ενημέρωσης που αναφέρετε, στη χώρα μας τουλάχιστον στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στο περιεχόμενο των εφημερίδων. Ελάχιστα πρωτότυπα ρεπορτάζ έχει το Διαδίκτυο, στην πλειονότητα των site αναπαράγεται το έργο δημοσιογράφων από τα παραδοσιακά Μέσα.
Ο Τύπος σαφώς γνωρίζει πρωτοφανή κρίση η οποία έγκειται κυρίως στην απώλεια των βασικών όρων και κανόνων στη δομή και λειτουργία της δημοσιογραφίας. Το πιο λογικό είναι πως ο Τύπος θα συγκλίνει με το Διαδίκτυο και σε μια πιθανή ενιαία πλατφόρμα ενημέρωσης θα κατέχει διαφορετική θέση.
-Κατά πόσο το Διαδίκτυο έχει συμβάλει στη μείωση των πωλήσεων των εφημερίδων;

Στην Ελλάδα κατά πολύ. Οι εκδότες δεν έκαναν απολύτως τίποτε να προστατέψουν το "περιεχόμενο" των εντύπων τους. Επιπλέον δεν έκαναν απολύτως τίποτε για αύξηση της αναγνωσιμότητας τους, στηρίχθηκαν αποκλειστικά σε εμπορικές προσφορές. Σήμερα το πληρώνουν οικτρά. Οι αναγνώστες είναι λίγοι, υποψιασμένοι και "διψασμένοι" για ενημέρωση. Οπότε διαβάζουν στο Διαδίκτυο τα ρεπορτάζ clopy paste των εφημερίδων.

-Ο Κώστας Καλφόπουλος έγραψε πρόσφατα στην "Καθημερινή" ότι το κλείσιμο της "Ελευθεροτυπίας" "έφερε στην επιφάνεια ακόμα μια φορά, τις ελληνικές ιδιομορφίες που καθόρισαν τις εξελίξεις στον χώρο των ΜΜΕ μετά το 1990, και, κυρίως, την προσκόλληση ενός έθνους σε μια ανατροφοδοτούμενη εσωστρέφεια, όπως κορυφώθηκε τα τελευταία χρόνια της κρίσης, όταν, χρόνια τώρα, το διεθνές και ευρωπαϊκό τοπίο στα ΜΜΕ κλυδωνίζεται επικίνδυνα". Το σχόλιο σας;

Ναι, είναι μια πλευρά της κρίσης αλλά το θέμα είναι πολύπλευρο. Έγκειται στις βασικές επιλογές των εκδοτών και μιας σημαντικής μερίδας δημοσιογράφων που βρίσκονταν στην ηγεσία του κλάδου την προηγούμενη 10ετία.
-Ο ίδιος αναφερόμενος ξανά στην "Ελευθεροτυπία" γράφει ότι κανείς δεν έχει απαντήσει ακόμα "πώς μια δημοκρατική εφημερίδα έγινε «φερέφωνο» μιας «αλλαγής», που κρατικοποίησε την πολιτική και την οικονομία, στηρίζοντας μετά έναν ψευδεπίγραφο εκσυγχρονισμό εις βάρος της αξιοπιστίας της". Το σχόλιο σας;

Δεν νομίζω ότι μπορώ να σχολιάσω τη άποψη συναδέλφου. Η αξιοπιστία μιας εφημερίδας κρίνεται καθημερινά. Το πρόβλημα είναι κυρίως η διαπλοκή των εφημερίδων με το οικονομικό και πολιτικό σύστημα.

-Πώς κρίνετε την απόφαση του πασίγνωστου περιοδικού Newsweek να αναστείλει την έντυπη έκδοση του;

Το περιοδικό εξαγοράστηκε πριν ενάμιση-δυο χρόνια από μια εταιρεία που αναπτύσσεται σε νέες πλατφόρμες. Το μοντέλο απέτυχε για το ιστορικό περιοδικό και έτσι θα "εκδίδεται" στην οθόνη.

-Υπάρχουν πιστεύετε λύσεις ώστε ο κόσμος να επιστρέψει στην εφημερίδα;
Βεβαίως και υπάρχουν, αν κάτσει κάποιος και ασχοληθεί σοβαρά με αυτό. Το ερώτημα όμως είναι να επιστρέψει ο κόσμος στην πραγματική ενημέρωση, να αυξηθούν οι αναγνώστες γενικά για να έλθουν οι αναγνώστες ειδικά στις εφημερίδες.
-Οι νέες γενιές που τώρα μεγαλώνουν με υπολογιστές, τι πιθανότητες υπάρχουν να διαβάζουν εφημερίδες στο χαρτί όταν μεγαλώσουν;

Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, ελάχιστες.
-Η οικονομική κρίση ή το Διαδίκτυο φταίνε περισσότερο για την κρίση στον Τύπο;

Τίποτε από τα δυο. Και τα δυο είναι επιπτώσεις κεντρικών επιλογών των Ελλήνων εκδοτών. Ξέρετε η έντυπη ενημέρωση, γενικά η ενημέρωση είναι μια "ακριβή" ασχολία. Έχει κανόνες και ειδικές συνθήκες για την εμπορεύεται κάποιος. Δεν είναι καφάσι με ντομάτες στο σούπερ μάρκετ. Η οικονομική κρίση απλώς έβαλε το τελευταίο ή το προτελευταίο καρφί στο φέρετρο.
-Σε ποιά κατεύθυνση θα αλλάξουν τα έντυπα, πιστεύετε, προσαρμοζόμενα στις νέες ανάγκες;

Να ένα ενδιαφέρον ερώτημα. Το βέβαιο είναι ότι αν δεν αλλάξουν κατεύθυνση θα βουλιάξουν. Τώρα ποια ακριβώς κατεύθυνση θα επιλέξουν παραμένει το μεγάλο ερώτημα για το επόμενο διάστημα.
-Πώς κρίνετε ότι παρά την κρίση του Τύπου στην Ελλάδα, έχουν βγει τελευταία τρεις νέες εφημερίδες;

Απολύτως λογικό. Υπάρχει διασάλευση, ανακατανομή και αναπροσαρμογή οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων. Ο Τύπος είναι ο κατ΄εξοχήν διαμεσολαβητής εξουσίας, άρα είναι λογικό να μπαίνουν νέοι "παίκτες", υποψήφιοι να πρωταγωνιστήσουν στο νέο πολιτικό και οικονομικό σκηνικό που στήνεται.
-Αλήθεια, αξίζει τελικά να συζητάμε για το μέλλον των εντύπων;

Είναι σαν να με ρωτάτε αν αξίζει να συζητάμε για τις αλλαγές στην κοινωνία. Γιατί αυτός είναι ο βασικός ρόλος της ενημέρωσης σε κάθε μορφή της, έντυπη ή ηλεκτρονική. Να αλλάζει τον κόσμο, να δημιουργεί δράση. Και τα έντυπα δεν έχουν πει ακόμη την τελευταία τους λέξη.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ν. Κυριαζή, Η Κοινωνιολογική Έρευνα, Κριτική Επισκόπηση των Μεθόδων και των Τεχνικών, Αθήνα: Ελληνικές Επιστημονικές Εκδόσεις, 1998, σσ. 368.

Mason, J (2003), Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας, Αθήνα : Ελλ. Γράμματα

Bernard Poulet, Το τέλος των εφημερίδων και το μέλλον της ενημέρωσης, Εκδόσεις Πόλις

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος, Το καλό σημάδι, editorial εφημερίδας Lifo 31.10.2012

http://www.lifo.gr/mag/columns/5223

Κώστας Καλφόπουλος, Ο εχθρός της εφημερίδας, Καθημερινή

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_25/11/2012_502679