ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΣΙΡΙΑΛ 1ο ΜΕΡΟΣ (ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΗ)

Τα τελευταία χρόνια, η ελληνική τηλεόραση βρίθει από την παρουσίαση τούρκικων σήριαλ. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να διεξάγω μια ποιοτική έρευνα, βασισμένη σε μια εις βάθος συνέντευξη, με σκοπό να εξετάσω και να καταγράψω την άποψη ενός τηλεθεατή για τις τούρκικες τηλεοπτικές παραγωγές. Στο πρώτο μέρος της εργασίας αυτής, θα κάνω ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, θα εξηγήσω γιατί επέλεξα την ποιοτική μέθοδο έρευνας και τη συνέντευξη και θα επιχειρήσω να παρουσιάσω συνοπτικά τα σημαντικότερα σημεία που αφορούν το φαινόμενο της παρουσίας των τούρκικων σήριαλ στην ελληνική τηλεόραση.

Όπως είναι γνωστό οι ερευνητικές μέθοδοι διακρίνονται σε ποιοτικές και ποσοτικές. Επέλεξα στην εργασία μου αυτή, που αφορά τα τούρκικα σήριαλ στην ελληνική τηλεόραση, να χρησιμοποιήσω την ποιοτική μέθοδο και τη συνέντευξη. Οι ποιοτικές μέθοδοι αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα ενός φαινομένου, εν προκειμένω τα τούρκικα σίριαλ.

Κάποιος που ακολουθεί την ποιοτική μέθοδο παρατηρεί, παίρνει συνεντεύξεις, κρατά σημειώσεις, περιγράφει και ερμηνεύει τα γεγονότα όπως ακριβώς έχουν (Κυριαζή, 1998). Έχουμε να κάνουμε επομένως με θέματα κατά βάση κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου. Ακόμα όμως και αν το θέμα μας αφορά την Τέχνη, όπου εύκολα μπορεί να υπάρχει ο υποκειμενικός παράγοντας, η αντικειμενική καταγραφή του θέματος πρέπει να κυριαρχεί. Σκοπός, όμως, δεν είναι ο ερευνητής να καταγράψει δεδομένα και πληροφορίες μόνο, αλλά να καταλήξει και σε ένα συμπέρασμα από τα όσα παρατηρεί. Αυτό προϋποθέτει λογικό συνδυασμό των δεδομένων που καλείται να επεξεργαστεί. Ο ερευνητής, όμως, δεν πρέπει να μείνει στην επιφανειακή καταγραφή των πληροφοριών αλλά και να εμβαθύνει στο θέμα του, μελετώντας προσεχτικά τα αντικείμενα αλλά και υποκείμενα της έρευνας του. Ο ερευνητής, άλλωστε, δεν είναι μια μηχανή, αλλά ένας άνθρωπος.

Η συνέντευξη είναι από τα βασικότερα εργαλεία της ποιοτικής μεθόδου. Πρόκειται για την αλληλεπίδραση, την επικοινωνία μεταξύ προσώπων, που καθοδηγείται από τον ερευνητή ή ερωτώντα με στόχο την απόσπαση πληροφοριών σχετιζόμενων με το αντικείμενο της έρευνας (Mason, 2003). Στη συγκεκριμένη εργασία στόχος της συνέντευξης είναι η γνώμη του συνεντευξιαζόμενου για το θέμα που ερευνώ, δηλαδή τα τούρκικα σίριαλ που προβάλλονται στην ελληνική τηλεόραση. Δεν είναι στόχος η αποκάλυψη πτυχών της προσωπικότητας του συνεντευξιαζόμενου, καθώς δεν πρόκειται για βιογραφική συνέντευξη. Η συνέντευξη δεν είναι μια απλή συζήτηση μεταξύ δυο ανθρώπων, αλλά κατά κύριο λόγο ένας έμμεσος τρόπος συλλογής πληροφοριών αναφορικά με τις αντιλήψεις και τα πιστεύω των ανθρώπων που ερωτώνται αλλά και τις γνώσεις που κατέχουν (Mason, 2003). Στη συνέντευξη πολύ σημαντικό είναι ο συνεντευξιαστής να σέβεται τον συνεντευξιαζόμενο, να τον ακούει, να μην τον διακόπτει, να του δίνει τη δυνατότητα να σκεφτεί και να συμπληρώσει τα λεγόμενα του.

Γυρνώντας στην ποιοτική έρευνα, να σημειώσω ότι βασικό χαρακτηριστικό της είναι ότι βασίζεται σε συγκριτικά μικρότερο αριθμό περιπτώσεων με στόχο όχι την ανακάλυψη γενικών τάσεων (που αναγκαστικά προυποθέτει πολλές περιπτώσεις) αλλά τη διαμόρφωση ολικής εικόνας για κάθε περίπτωση και την ανέυρεση των κοινών τους στοιχείων (Κυριαζή, 1998). Ο ερευνητής που ακολουθεί ποιοτική μέθοδο καλείται να έρθει σε επαφή με πληθώρα πληροφοριών, γι’ αυτό και οφείλει να μπορεί να διακρίνει ποιες πρέπει να κρατήσει και ποιες όχι, ποιες είναι αυτές που φωτίζουν καλύτερα το θέμα. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι με την έρευνα μας αποσκοπούμε στην ευαισθητοποίηση προς την κοινωνική πραγματικότητα. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο ερευνητής αναλύει τα στοιχεία τα οποία μπορεί να διαμορφωθούν και να τροποποιηθούν στην πορεία της έρευνας. Ο συνεχής διάλογος ιδεών και στοιχείων σημαίνει συνεπώς ότι η κατεύθυνση της έρευνας δεν είναι σταθερή και προκαθορισμένη, αλλά διαμορφώνεται στην πορεία (Mason, 2003).

«Τα σύνορα της Αγάπης», «Εζέλ», «Asi», «Σιλά», «Το κορίτσι που αγάπησα», «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής», «Κισμέτ», «Μοιραίος Έρωτας», «Χίλιες και μία Νύχτες», «Πειρασμός» είναι μερικά από τα τούρκικα σήριαλ που έχουν προβληθεί στην ελληνική τηλεόραση τα τελευταία χρόνια. Σημειώνοντας μάλιστα πολύ υψηλά ποσοστά τηλεθέασης που κάποιες φορές ξεπέρασαν και το 50%!

Το πρώτο τουρκικό σήριαλ που προβλήθηκε στην ελληνική τηλεόραση ήταν το «Τα σύνορα της αγάπης». Μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε μια τουρκάλα και έναν Έλληνα. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη από το ελληνικό κοινό και θεωρήθηκε ως ένα θετικό γεγονός για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σύμφωνα με την ιστορικό και επιστημονικό συνεργάτη του ΙΣΤΑΜΕ Νάντια Σαμαρά, η προβολή των τούρκικων σίριαλ στη χώρα μας αποτελεί μια έκφραση «Πολιτισμικής Διπλωματίας» και πώς χάρη σε αυτά οι Έλληνες έρχονται σε επαφή με την τουρκική κουλτούρα και τον τρόπο ζωής και πώς επισημαίνονται οι ομοιότητες ανάμεσα στους δυο λαούς, κάτι που βοηθάει, όπως υποστηρίζει, στο να καταρριφθεί ή και να βελτιωθεί η αρνητική εικόνα των Τούρκων στην ελληνική κοινή γνώμη. Επισημαίνει, όμως, ότι από τη στιγμή που τα σίριαλ της γείτονος χώρας έχουν αυξηθεί υπερβολικά, παύει να αποτελεί πολιτισμική διπλωματία η παρουσία τους και είναι «εξυπηρέτηση πρόσκαιρων οικονομικών συμφερόντων των ιδιωτικών καναλιών». Όντως, έχει εκφραστεί πολλάκις η άποψη ότι τα τούρκικα σίριαλ έχουν κατακλύσει την ελληνική τηλεόραση, επειδή είναι ένα πολύ φτηνό τηλεοπτικό προιόν που αποφέρει πολλά έσοδα στα κανάλια, αφού κάνει υψηλά νούμερα. Αυτό σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, που τα budget των καναλιών είναι μικρά και δεν υπάρχουν πολλά χρήματα για να γίνονται εσωτερικές παραγωγές, είναι σαφώς κάτι που συμφέρει από οικονομική άποψη τα κανάλια.

Αξίζει, στο σημείο αυτό να πούμε, ότι τα τούρκικα σίριαλ, είναι πλέον μια μεγάλη οικονομική επένδυση για τη χώρα προέλευσης τους. Όπως διαβάζουμε στον ειδησεογραφικό ιστότοπο cosmo.gr το 2012 « η πώληση δικαιωμάτων μετάδοσης σε περισσότερες από 70 χώρες  έφεραν στα ταμεία των τουρκικών εταιρειών εκμετάλλευσης περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια». Εκτός, όμως, από τον οικονομικό παράγοντα, πληροφορούμαστε από τον ίδιο ιστότοπο, ότι οι συγκεκριμένες σειρές εξυπηρετούν και έναν άλλο σκοπό, αφού αποκτούν συνεχώς όλο και μεγαλύτερη πολιτική σημασία και ενεργό ρόλο στην προώθηση του τουρκικού πολιτισμού.  Σύμφωνα με Τούρκους δημοσιογράφους, η κυβέρνηση γνωρίζει την πολιτισμική επιρροή που μπορεί να ασκήσει μέσω των τηλεοπτικών σειρών και προσπαθεί να την εκμεταλλευθεί. «Μέσω των τηλεοπτικών σειρών, μπορούμε να μπούμε σε κάθε σπίτι και να διαδώσουμε τον τουρκικό πολιτισμό», έχει δηλώσει ο αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Αμπντουραχμάν Αριτζί.

Γιατί, όμως, τόσοι πολλοί Έλληνες παρακολουθούν τα σίριαλ αυτά, ωθώντας έτσι τα κανάλια να προβάλουν όλο και περισσότερα; Σύμφωνα με τον τηλεκριτικό Αντώνη Πρέκα «Ο κόσμος λόγω οικονομικής κρίσης δεν βγαίνει πλέον πολύ από το σπίτι του και μοιραία μέσω της τηλεόρασης καλύπτει το κενό για διασκέδαση με την παραμυθία και τη συγκίνηση που του προσφέρουν τα τουρκικά σήριαλ», ενώ σύμφωνα με τον ίδιο πρόκειται για μια ακόμα μόδα της ελληνικής τηλεόρασης, που θα περάσει.

Πολλοί είναι οι Έλληνες που επιλέγουν να δουν μια τούρκικη σειρά, για να ξεχαστούν από τα προβλήματα που λόγω κρίσης έχουν αυξηθεί πολύ στη χώρα μας. Άλλωστε, πάντα με την τηλεοπτική μυθοπλασία οι άνθρωποι ξέφευγαν από την πραγματικότητα και ζούσαν το παραμύθι τους. Είναι χαρακτηριστικό ένα δημοσίευα της τουρκικής εφημερίδας Βατάν, με τον τίτλο, «Türk dizileri Yunanlılara krizi unutturuyor», δηλαδή, «Οι τουρκικές σειρές κάνουν τους Έλληνες να ξεχνούν την κρίση». 

Πού οφείλεται η μεγάλη επιτυχία των σειρών αυτών στη χώρα μας;  Για την καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας Πηνελόπη Παπαηλία, η οποία είχε δημοσιεύσει ένα επιστημονικό άρθρο για Τα σύνορα της αγάπης («TV Across the Aegean»), η επιτυχία των τουρκικών σειρών φανερώνει μια «νοσταλγική διάθεση απέναντι στο παρελθόν, ακόμη και σε νεότερα άτομα», επικεντρώνοντας στην αναπαράσταση «γνώριμων οικογενειακών δομών και πιο οικείων σκηνών καθημερινότητας σε σχέση με αμερικανικές, όπως η συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι του φαγητού».

Ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Ανάλυσης της Επικοινωνίας και πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Πλειός εξηγεί στο AMΠΕ ότι η μεγάλη επιτυχία των τουρκικών σήριαλ έχει δύο πλευρές. Η πρώτη σχετίζεται με την τεχνική προσέγγιση που αφορά ευρύτερα την δημοφιλία τους. «Αυτό που έχουν καταφέρει οι Τούρκοι είναι να συνδυάσουν με αριστοτεχνικό τρόπο την κλασική τεχνική της σαπουνόπερας και της κινηματογραφικής κάλυψης. Όπως βλέπουμε η θεματολογία των τουρκικών σειρών αφορά το είδος της σαπουνόπερας αλλά ένα μεγάλο μέρος των γυρισμάτων είναι σε εξωτερικό χώρο, κάτι που δεν ίσχυε παλιότερα καθώς τα γυρίσματα ήταν ως επί το πλείστον μέσα σε ένα σπίτι. Αυτή η συνύπαρξη, ασφαλώς επιτεύχθηκε και λόγω της οικονομικής δυνατότητας που υπάρχει στην τουρκική τηλεόραση, αλλά και λόγω της ορθής προσέγγισης της. Επίσης μία άλλη διαφοροποίηση είναι ότι έχουν ημερομηνία λήξης και δεν διαρκούν για πολλά χρόνια όπως οι παραδοσιακές αμερικανικές σαπουνόπερες», λέει ο κ. Πλειός.

Η δεύτερη και κυριότερη εξήγηση της μεγάλης επιτυχίας που σημειώνουν οι τουρκικές σειρές έχει να κάνει με την πολύ έξυπνη απεικόνιση της τουρκικής κοινωνίας από τους δημιουργούς τους. «Αυτό που παρουσιάζουν είναι αφενός ένας πλήρως δυτικοποιημένος τρόπος ζωής της τουρκικής κοινωνίας, σε σχέση τόσο με το ντύσιμο, τα ακριβά αυτοκίνητα, τα σπίτια και την τεχνολογία, αλλά και τις αρχές τις ισότητας των δύο φύλων», επισημαίνει.

Πολλές, ωστόσο, ήταν στη χώρα μας οι φωνές αντίδρασης και αποδοκιμασίας προς τη μαζική αυτή έλευση των τούρκικων σειρών. Πολλοί είναι αυτοί που διέκριναν απειλή για τον ελληνικό πολιτισμό την μεγάλη παρουσία και τη μαζική αποδοχή των σειρών της γείτονος. Για «πολιτισμική τουρκοποίηση» και «νεο-οθωμανισμό» που εισβάλλει στις ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες έκανε λόγο ο Γ. Καραμπελιάς σε άρθρο του στο περιοδικό Άρδην, για «ανθελληνική προπαγάνδα» μιλούσε ο Μίκης Θεοδωράκης σε ανοιχτή επιστολή του προς τα ελληνικά κανάλια, όπου επέσειε τον κίνδυνο να «βρεθούμε εκτός του τόπου μας και της γλώσσας μας μια μέρα που δεν είναι μακρινή».

Παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από τα «σενάρια συνωμοσιολογίας», ο Γ. Μπαμπινιώτης, με άρθρο του στο Βήμα (30/9/12), υπογράμμιζε την υπερβολή που συνιστά η σε τέτοια έκταση μετάδοση σειρών που «σωρευτικά απηχούν τη ζωή και τον πολιτισμό ενός άλλου λαού» και σημείωνε την «υποχρέωση των τηλεοπτικών σταθμών να προσφέρουν και στην ψυχαγωγία κάτι πιο πρόσφορο, πιο οικείο, κάτι ελληνικό, που θα έδινε δουλειά σε Έλληνες παραγωγούς, καλλιτέχνες, τεχνικούς».

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

1. Παρακολουθείτε τηλεόραση;

Ναι

2. Παρακολουθείτε τηλεοπτικές σειρές;

Ναι, παρακολουθώ και ξένες και ελληνικές, αν και οι ελληνικές σπανίζουν και οι περισσότερες είναι σε επανάληψη.

3. Παρακολουθείτε τουρκικά σήριαλ;

Παρακολουθώ και μάλιστα όχι μόνο ένα, καθημερινά. Μου αρέσουν πολύ, γιατί δε θεωρώ ότι υπάρχει κάτι άλλο πιο αξιόλογο σε ελληνικές σειρές στην τηλεόραση και δε μου αρέσει να βλέπω πλέον ελληνικές σειρές που τις προβάλλουν για πολλοστή φορά.

4. Από πότε έχετε αρχίσει να παρακολουθείτε τουρκικά σήριαλ;

Από το 2009 με τη σειρά «1001 νύχτες». Από εκεί και πέρα, όταν έβλεπα ότι θα προβαλλόταν μια νέα τουρκική σειρά, είχα αγωνία να δω τα αρχικά επεισόδια και την πλοκή της για να αποφασίσω αν θα συνέχιζα να τη βλέπω. 

5. Υπήρξε κάποια τουρκική σειρά που δε σας άρεσε;

Ναι, μια ή δύο, όχι ότι δεν τις έβλεπα αλλά τις παρακολουθούσα αποσπασματικά.

6. Ποια ή ποιες είναι οι τουρκικές σειρές που σας καθήλωσαν περισσότερο;

Είναι το «1001 νύχτες», το «Έρωτας και τιμωρία» μα περισσότερο το «Εζέλ», θεωρώ ότι πέρα από τον έρωτα και την αγάπη, είχε και έντονη δράση και περίμενα πως και πως πότε θα έρθει η επόμενη ημέρα να δω το νέο επεισόδιο. Επίσης, το «Έρωτας και τιμωρία» μου άρεσε γιατί παρουσίαζε τη μεγάλη, ενωμένη οικογένεια και πόσο κάθε μέλος της προσπαθούσε να την προστατέψει, ενώ δεν έλειπε ο ρομαντισμός και η αγάπη.

7.  Συγκριτικά  σας αρέσουν περισσότερο οι τουρκικές ή ελληνικές σειρές;

Αν εξαιρέσω 2-3 ελληνικές σειρές, περισσότερο μου αρέσουν οι τουρκικές σειρές, γιατί έχουν κάτι πιο αγνό στην πλοκή και προβάλλουν περισσότερο το θεσμό της οικογένειας, της φιλίας, του φιλότιμου, της αγάπης, χωρίς αισχρές σκηνές, όπως συνήθιζαν να προβάλλουν πολλές ελληνικές σειρές.

8. Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι προβάλλονται οι τουρκικές σειρές στην ελληνική τηλεόραση και το κοινό τις βλέπει παρουσιάζοντας υψηλά ποσοστά τηλεθέασης;

Θεωρώ ότι το κόστος αγοράς ενός επεισοδίου από τα ιδιωτικά κανάλια είναι πολλαπλάσια χαμηλότερο από την παραγωγή ενός επεισοδίου μιας ελληνικής σειράς. Έπειτα, μετά την επιτυχία της πρώτης προβολής το 2005 τουρκικής σειράς και τη συνεχή προβολή άλλων σειρών, το κοινό έχει ταυτιστεί με πολλές από αυτές, καθώς και με πρωταγωνιστές. Η οικονομική κρίση, έχει κάνει τα άτομα να βλέπουν περισσότερο τηλεόραση και να αναζητούν να δουν κάτι που θα τους ηρεμήσει και θα τους βγάλει από την καθημερινότητα λίγο. Είναι γεγονός ότι πολλές από τις τουρκικές σειρές σε μεταφέρουν σε άλλες, παλαιότερες  εποχές, που υπήρχαν κάποιες ηθικές αξίες και οι άνθρωποι ζούσαν πιο απλά. Έπειτα, είναι και αυτή η ομορφιά που εκπέμπουν πολλοί από τους πρωταγωνιστές των σειρών.

9. Τι επίδραση θεωρείτε ότι έχουν οι τουρκικές σειρές στο ελληνικό κοινό;

Το γεγονός ότι οι σειρές είναι με υπότιτλους ελληνικούς, δίνει στον τηλεθεατή τη δυνατότητα να ακούει την τουρκική γλώσσα, από την οποία πολλές λέξεις έχουν υιοθετηθεί στην ελληνική αλλά και πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να γνωρίσουν περισσότερα για την τουρκική κουλτούρα. Από ό,τι έχω διαβάσει έχει αυξηθεί ο αριθμός των Ελλήνων που μαθαίνουν τούρκικα από 1 σε 10, ενώ δεν είναι λίγοι από τους γνωστούς μου που μου έχουν πει ότι θα ήθελαν να ταξιδέψουν στην Τουρκία στα μέρη που έχουν γυριστεί οι σειρές. Επιπλέον, θεωρώ ότι οι Έλληνες χάρη στα τούρκικα σίριαλ αισθάνονται πιο κοντά με τους Τούρκους, αφού βλέπουν τα κοινά τους σημεία, ταυτίζονται και συμπάσχουν με τους ήρωες, οι οποίοι κερδίζουν τη συμπάθεια και την αγάπη τους. Έτσι εξαλείφεται σε κάποιο βαθμό η ελληνοτουρκική αντιπάθεια και εχθρότητα η οποία υπάρχει ακόμα και σήμερα.

Πιστεύετε ότι μέσω των τουρκικών σειρών οι Τούρκοι έχουν κάποιο στόχο- σκοπό;

Το γεγονός ότι εξάγουν τις τηλεοπτικές σειρές τους σε συγκεκριμένες χώρες της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων που βρίσκονται κοντά τους, πιστεύω ότι εξυπηρετεί και πολιτικούς σκοπούς. Δεν είναι τυχαίο ότι τις εξάγουν στις χώρες αυτές, αφού εκεί υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να σημειώσουν επιτυχία, αφού οι χώρες αυτές έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά στην κουλτούρα και τον τρόπο ζωής. Οι ακριβές τουρκικές παραγωγές έχουν ως σκοπό να προσελκύσουν μεγάλη μάζα τηλεθεατών για να προβάλουν στο ευρύ κοινό ότι η Τουρκία είναι μια χώρα αφενός εκσυγχρονισμένη και αφετέρου που κρατά τις αρχές και τις παραδόσεις.

Έχετε κάτι να προσθέσετε στα παραπάνω;

Αυτή τη στιγμή οι τουρκικές σειρές είναι κάτι τελείως διαφορετικό από την ελληνική πραγματικότητα που ζούμε, γι’ αυτό και πολλοί είναι αυτοί που τις βλέπουν για να ηρεμήσουν και να ξεφύγουν από την καθημερινότητα. Εύχομαι να υπάρξουν καλές ελληνικές σειρές μελλοντικά, που δε θα προσεγγίζουν τα δυτικά πρότυπα της βίας και της χυδαιότητας αλλά του ρομαντισμού και της ηθικής.