ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΕΡΚΕΛ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ (ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΗ)

Η πρόσφατη επίσκεψη της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ στην Αθήνα για αρκετές ημέρες βρέθηκε στο επίκεντρο της ελληνικής ειδησεογραφίας. Το συγκεκριμένο γεγονός προκάλεσε αντικρουόμενες απόψεις και έδωσε αφορμή για ποικίλες αναλύσεις από ειδικούς επιστήμονες, δημοσιογράφους και ανθρώπους του ευρύτερου πνευματικού κόσμου.

Αξιοποιώντας πηγές, μεθόδους, τεχνικές και εργαλεία του διαδικτυακού περιβάλλοντος (π.χ. μηχανές και μεταμηχανές αναζήτησης, συναθροιστές πληροφοριών):

·                Μελετήστε συγκριτικά την κάλυψη του γεγονότος σε δημοσιογραφικά ιστολόγια, σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες εντύπων, σε ιστοσελίδες της δημόσιας και ιδιωτικής τηλεόρασης, αντλώντας στοιχεία από διαφορετικά κειμενικά είδη.    

·                Αναλύστε κριτικά το ρόλο της δημοσιογραφίας των Νέων Μέσων στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης σε κρίσιμα θέματα του δημόσιου βίου καθώς και τις δυνατότητες έκφρασης του κοινού στο νέο αυτό επικοινωνιακό πεδίο.     

Θα ξεκινήσουμε την εργασία αυτή αναλύοντας τον χρόνο και πώς αυτός συσχετίζεται με τη δημοσιογραφία και τα μέσα επικοινωνίας, παραδοσιακά και σύγχρονα.

Καθοριστικός και κρίσιμος παράγοντας για την αποδέσμευση του χρόνου και του χώρου ήταν η εφεύρεση και η ανάπτυξη των νέων μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας, όπως η αμαξοστοιχία, ο τηλεγράφος και το τηλέφωνο. Οι συμβολικές μορφές επικοινωνίας μπορούσαν με αυτό τον τρόπο να απομακρυνθούν από το πλαίσιο δημιουργίας και αναφοράς τους. Παράλληλα, τα νέα μέσα μεταφοράς και επικοινωνίας επέβαλαν και οδήγησαν στην ανάγκη για κοινό προσδιορισμό του χρόνου, καθώς υπήρχε αυξανόμενη ανάγκη για συντονισμό και ταυτοχρονία. Γι’ αυτό τον λόγο, εγκαθιδρύθηκε ένα παγκόσμιο σύστημα διαχωρισμού της ώρας, διαιρώντας τη μέρα σε 24 ώρες και καθιερώνοντας μια διεθνή χρονική γραμμή.

Η εφεύρεση της τυπογραφίας έδωσε μια σημαντική ώθηση στην αποσύνδεση του χρόνου με το χώρο. Το έντυπο υλικό μπορούσε πλέον να αντιγραφεί και να διανεμηθεί σε μαζική κλίμακα, ανεξάρτητα από το χώρο. Μετά την εξέλιξη της έντυπης δημοσιογραφίας, οι επόμενες τεχνολογίες της επικοινωνίας αποσυνέδεσαν περαιτέρω τον χρόνο από το χώρο και, ως εκ τούτου, επιτάχυναν τον χρόνο της κυκλοφορίας των ειδήσεων. Το ραδιόφωνο μίκρυνε τον χρόνο ανάμεσα στην πραγματικότητα ενός γεγονότος και της μετάδοσης του, απειλώντας την εφημερίδα ως επικοινωνιακό και πληροφοριακό μέσο. Αντίστοιχα η τηλεόραση μίκρυνε τον χρόνο μετάδοσης ακόμα περισσότερο, προσθέτοντας την εικόνα που προσέλκυσε μεγάλο όγκο κοινού με τη δύναμη της.

Στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας, η εξέλιξη των επικοινωνιακών δικτύων αναπροσδιόρισε τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου, θέτοντας νέες βάσεις για την ταχύτητα κυκλοφορίας της πληροφορίας και των ειδήσεων. Τα επικοινωνιακά δίκτυα προσφέρουν πλέον τη δυνατότητα σε απομακρυσμένους δέκτες να λαμβάνουν ταυτόχρονα τα ίδια μηνύματα. Επιπλέον, τα δίκτυα δίνουν τη δυνατότητα στα ΜΜΕ να συλλέγουν ειδήσεις από όλο τον κόσμο μέσα σε λίγα λεπτά ή ακόμα και δευτερόλεπτα.

Σήμερα το διαδίκτυο εισάγει τη «στιγμιαία» μετάδοση και ελαχιστοποιεί, αν δεν εξαλείφει, τη χρονική απόσταση ανάμεσα στην επιλογή των ειδήσεων και στην κυκλοφορία τους.  Αυτό συνεπάγεται ότι αλλάζει η διαθεσιμότητα των μηνυμάτων και του περιεχομένου των ΜΜΕ, τα οποία μπορούν να εμφανίζονται στο διαδίκτυο θεωρητικά για πάντα.

Τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου, το υπερκείμενο και οι υπερσύνδεσμοι, σηματοδοτούν την κατάργηση του κλασσικού κειμένου ως στατικής έννοιας και την τάση προς ένα δυναμικό, εξελισσόμενο κείμενο που αλλάζει στον χρόνο και στο χώρο (Δημητρακοπούλου Δ., 2005)

Όλα τα παραπάνω, που παρουσιάζουν συνοπτικά τη σχέση του χρόνου με τη δημοσιογραφία και τα ΜΜΕ, και πώς αυτός μαζί με την τεχνολογία συντελούν στην εξέλιξη τους, κρίνονται εξαιρετικής σημασίας ως θεωρητικό υπόβαθρο, ώστε να αντιληφθούμε καλύτερα, πώς ένα γεγονός σαν αυτό για το οποίο θα μιλήσουμε, καλύπτεται από τα μέσα, τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα σύγχρονα.

Την επίσκεψη της καγκελαρίου της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ στην Αθήνα αποκάλυψαν τα ελληνικά ΜΜΕ 4 μέρες πριν. Αξίζει να σημειώσουμε ότι όλα τα μέσα ενημέρωσης (ραδιόφωνο, εφημερίδες, τηλεόραση, ειδησεογραφικά σάιτ) ανακοίνωσαν την είδηση την ίδια μέρα αλλά σε διαφορετικό χρόνο. Σε χρονική στιγμή προηγούνται οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, όπως το skai.gr, zougla.gr, tovima.gr, newsit.gr τα οποία στηρίζονται όπως και τα περισσότερα άλλωστε ειδησεογραφικά σάιτ, στην άμεση δημοσίευση των ειδήσεων. «Η μείωση, βέβαια, της χρονικής απόστασης μεταξύ της πραγματοποίησης ενός γεγονότος και της δημοσίευσης/μετάδοσης του εξαρτάται από τα διαθέσιμα μέσα μεταφοράς και επικοινωνίας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα αυτό επέτρεψε την επιτάχυνση της ροής των ειδήσεων σε 24ωρη βάση και σε ελάχιστο χρόνο. Αυτή η δυνατότητα επέτρεψε (επέτεινε) και εντατικοποίησε ακόμα περισσότερο τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδησεογραφικών οργανισμών, οι οποίοι αφοσιώθηκαν στο κυνήγι της «πρωτιάς» για την πιο πρόσφατη είδηση». (Δημητρακοπούλου Δ., 2005). Το Διαδίκτυο είναι πλέον ένα άκρως ανταγωνιστικό μέσο ακριβώς λόγω της ταχύτητας που το χαρακτηρίζει. Την είδηση για την επίσκεψη της Μέρκελ στην Αθήνα, «ανέβασαν» όλα ανεξαιρέτως τα ειδησεογραφικά σάιτ, αλλά όχι όλα ταυτόχρονα την ίδια στιγμή. Κάποιο ή κάποια από αυτά κατάφερε να «ανεβάσει» πρώτο την είδηση. Η «πρωτιά» αυτή θεωρείται και στο διαδίκτυο, δημοσιογραφικό κατόρθωμα ενώ έχει και εμπορικό αντίκτυπο, αφού προσελκύει περισσότερο αναγνωστικό κοινό. Ωστόσο, αυτή η γρήγορη μετάδοση των ειδήσεων έχει μειονεκτήματα που αφορά στην ποιότητα της έρευνας και το περιεχόμενο της δημοσιογραφικής εργασίας. «Η διασταύρωση των γεγονότων και η επιβεβαίωση της αλήθειας χάνουν την προτεραιότητα τους. Η αξία της είδησης εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από την ταχύτητα μετάδοσης της. Και τελικά, η άμεση και ταχύτατη κυκλοφορία των ειδήσεων γίνονται αυτοσκοπός και αποκλειστικός στόχος των ΜΜΕ. Η αυξανόμενη ταχύτητα αποθαρρύνει τη λεπτομερή έρευνα και τη σε βάθος ανάλυση των ειδήσεων, με αποτέλεσμα την πρόκληση λαθών και τη δημοσιοποίηση ανακριβών ή αναληθών πληροφοριών». (Δημητρακοπούλου Δ., 2005). Ένα άλλο αρνητικό της διαδικτυακής δημοσιογραφίας είναι η αντιγραφή ειδήσεων. Έτσι είδαμε πανομοιότυπη την είδηση της επίσκεψης της Άνγκελα Μέρκελ σε πολλά διαφορετικά ειδησεογραφικά σάιτ. Αυτή η αντιγραφή σχετίζεται με την ανάγκη για γρήγορη μετάδοση και «πρωτιά» που τελικά είναι εις βάρος της ποιότητας, όπως είδαμε παραπάνω.

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα των ειδησεογραφικών σάιτ είναι ότι το αναγνωστικό κοινό μπορεί να σχολιάσει την εκάστοτε είδηση, αφού τα περισσότερα από αυτά παρέχουν αυτή τη δυνατότητα, συνήθως με μετριασμό σχολίων, ώστε να αποφεύγονται τα υβρεολόγια. Έτσι με την είδηση της ανακοίνωσης της επίσκεψης της Άνγκελα Μέρκελ, πολλοί χρήστες εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους.

Στην τηλεόραση η είδηση της επικείμενης επίσκεψης της καγκελαρίου μεταδόθηκε με διακοπή του προγράμματος για έκτακτη είδηση. Στο ραδιόφωνο, δεν υπάρχει διακοπή προγράμματος για έκτακτη είδηση, έτσι η είδηση μεταδόθηκε στο δελτίο ειδήσεων των ενημερωτικών σταθμών. Στις εφημερίδες την επόμενη μέρα η είδηση ήταν πρωτοσέλιδο. «Στα παραδοσιακά ΜΜΕ (Τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ της χρονικής διάστασης των γεγονότων και του κύκλου παραγωγής ειδήσεων. Τα γεγονότα είναι πιο πιθανό να γίνουν ειδήσεις αν συμπέσουν ή συγχρονιστούν με τον κύκλο παραγωγής ειδήσεων. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ έχουν συγκεκριμένους κύκλους ειδήσεων». (Δημητρακοπούλου Δ., 2005).

Αξίζει, ακόμα να σημειώσουμε ότι σε απευθείας μετάδοση στην τηλεόραση ο πρωθυπουργός της χώρας αναφέρθηκε στην επικείμενη επίσκεψη της Άνγκελα Μέρκελ. Το βίντεο με τη δήλωση του αναπαράχθηκε από τα ειδησεογραφικά σάιτ.

Τα ιστολόγια, αναπαρήγαγαν τα περισσότερα την είδηση, κάποια με αναφορά στην πηγή του ειδησεογραφικού σάιτ, άλλα όχι (στα ειδησεογραφικά ιστολόγια δεν δουλεύουν συνήθως δημοσιογράφοι), ενώ πολλά εξέφρασαν την άποψη τους.

Μια μέρα πριν την άφιξη της καγκελαρίου, τα τηλεοπτικά κανάλια παρείχαν ενημέρωση, ρεπορτάζ και σχόλια σχετικά με την επίσκεψη και τι θα σηματοδοτήσει για τη χώρα, τι επιπτώσεις θα έχει και τι πιθανά αποτελέσματα. Το θέμα κυριάρχησε εκείνη την ημέρα καλύπτοντας τον περισσότερο από τον χρόνο των εκπομπών και των δελτίων. Παρουσιάστηκαν και αναλύθηκαν οι προετοιμασίες της ελληνικής κυβέρνησης, οι δηλώσεις όλων των κομμάτων για την επίσκεψη (αυτούσιες και χωρίς σχόλια), τι μεταδίδουν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και πώς σχολιάζουν την επίσκεψη αυτή. Πολλοί πολιτικοί εκλήθησαν να παρουσιαστούν στα τηλεοπτικά πλατό για να εκφράσουν την άποψη τους.

Πολύς λόγος έγινε από την τηλεόραση για τα πρωτοφανή μέτρα ασφαλείας της επίσκεψης της καγκελαρίου. Παρουσιάστηκαν όλα τα μέτρα ασφαλείας, οι δηλώσεις του υπουργού Προστασίας του Πολίτη, η απόφαση της Αστυνομίας για απαγόρευση δημόσιας συνάθροισης σε συγκεκριμένους δρόμους, και οι αντιδράσεις των κομμάτων και των δημόσιων φορέων στα μέτρα αυτά και στην απαγόρευση των συγκεντρώσεων. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην τηλεόραση και ειδικά στα δελτία ειδήσεων, δεν προβλήθηκαν οι αντιδράσεις του κόσμου μπροστά στα μέτρα ασφαλείας και στην απαγόρευση της αστυνομίας. Το κενό αυτό, σαφώς, κάλυψε το διαδίκτυο με τα σχόλια να εκφράζουν την οργή των πολιτών, στο youtube και στα ιστολόγια.

Οι ενημερωτικές τηλεοπτικές εκπομπές και τα δελτία ειδήσεων προετοιμάστηκαν για την επίσκεψη της καγκελαρίου της Γερμανίας και φρόντισαν να έχουν απευθείας σύνδεση με το αεροδρόμιο την ώρα που θα πατούσε στο ελληνικό έδαφος. Οι παρουσιαστές, συντάκτες και ρεπόρτερ περιέγραφαν την άφιξη της σε απευθείας σύνδεση. Τα τηλεοπτικά κανάλια που δεν είχαν εκείνη την ώρα δελτίο ειδήσεων ή εκπομπή, διέκοψαν τη ροή του προγράμματος για να μεταδώσουν την άφιξη της. Ταυτόχρονα με την περιγραφή του γεγονότος, ήταν καλεσμένοι στα πλατό δημοσιογράφοι, αναλυτές και πολιτικοί που σχολίαζαν τα όσα σηματοδοτεί η επίσκεψη της καγκελαρίου. Στα δελτία ειδήσεων, φυσικά, η είδηση της άφιξης της καγκελαρίου ήταν πρώτο. Στο ραδιόφωνο, η είδηση της άφιξης μεταδόθηκε κανονικά στα δελτία, ενώ στις εφημερίδες η είδηση ήταν πρωτοσέλιδο. Στο youtube δεν άργησε να «ανέβει» το βίντεο με την άφιξη της καγκελαρίου, όπως μεταδόθηκε από τα τηλεοπτικά κανάλια, με τα σχόλια να είναι κυρίως ειρωνευτικά και αποδοκιμαστικά. Το ίδιο και στα ιστολόγια. Σατιρικές εκπομπές, δε θα μπορούσαν να μην ασχοληθούν με την άφιξη αυτή, και σατιρίζοντας την, κατέδειξαν την υπερβολή εκ μέρους των ΜΜΕ για το γεγονός και την ασημαντότητα του.

Στις εφημερίδες, την προηγουμένη της επίσκεψης της καγκελαρίου στην Αθήνα, την μέρα της επίσκεψης, και την επομένη αυτής, εκφράστηκαν πολλές απόψεις δημοσιογράφων, αλλά και πολιτικών επιστημόνων, κοινωνιολόγων, καθηγητών πανεπιστημίου και άλλων ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών με άρθρα τους. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αντιπαραβάλουμε την τηλεόραση με τον Τύπο. «Η τηλεόραση προτιμά απλά προβλήματα και σύντομες αναφορές. Οι δραματοποιημένες εικόνες προκαλούν μεγαλύτερη εντύπωση σε σχέση με την ενδελεχή ανάλυση ενός αμφιλεγόμενου θέματος». (Bardoel J., 2000). Η ενδελεχής ανάλυση ενός αμφιλεγόμενου θέματος δύσκολα μπορεί να γίνει μέσω της τηλεόρασης αφού με την «ζωντανή» κάλυψη των ειδήσεων οι δημοσιογράφοι «χάνουν τον έλεγχο στην αφήγηση και την παρουσίαση των ειδήσεων. Απουσιάζουν η επεξεργασία, η έρευνα και η κριτική ανάλυση των γεγονότων» (Δημητρακοπούλου Δ., 2005). Όπως τονίζει ο Chatman, «οι επιπτώσεις της ζωντανής κάλυψης είναι ότι κανείς δεν αφηγείται τα γεγονότα. Τα γεγονότα αποκαλύπτονται ως ένα τέχνασμα, μια διασταύρωση της κάμερας και ενός ηχητικού συνθεσάιζερ για να καταγράψει κανείς συγκεκριμένα στιγμιότυπα και μετά να τα μεταφράσει στην πιο ουδέτερη γλώσσα του κόσμου» (Chatman, 1981, στο Curran, 2001 : 305).

Αυτή η διαφορά στην κάλυψη του γεγονότος μεταξύ τηλεόρασης και Τύπου γίνεται πιο εμφανής στις διαμαρτυρίες και στα επεισόδια που έλαβαν χώρα στο κέντρο της Αθήνας με την επίσκεψη της Άνγκελα Μέρκελ. Οι τηλεοπτικοί ρεπόρτερ, όπως και σε παρόμοιες περιπτώσεις με τέτοιου είδους επεισόδια, μεταδίδουν «ζωντανά» τα τεκταινόμενα. Η τηλεόραση, η οποία είναι περισσότερο εικόνα και λιγότερο λόγος, έχει το ρόλο της ζωντανής μετάδοσης των επεισοδίων και την περιγραφή τους, η οποία περιγραφή λειτουργεί περισσότερο συνοδευτικά, αφού η εικόνα είναι αυτή που έχει τον κυρίαρχο ρόλο, υποδαυλίζοντας συχνά τον λόγο. Επίσης, ο τηλεοπτικός χρόνος αναγκάζει σε ένα γρήγορο ρυθμό της μετάδοσης των γεγονότων, κάνοντας ακόμα και την περιγραφή να είναι όσο το δυνατόν πιο λιτή και την ανάλυση, αν υπάρχει αυτή, υπεραπλουστευμένη. «Η ηλεκτρονική δημοσιογραφία, η τηλεόραση, είναι κυρίως εικόνα και λειτουργεί ασθματικά και θεαματικά, με υπεραπλουστεύσεις και οικονομία λόγου και χρόνου» (Φυντανίδης Σ., 2005). Το κενό αυτό καλύπτει ο Τύπος. Οι δημοσιογράφοι, οι αναλυτές, οι επιστήμονες που καλούνται να εκφράσουν άποψη και θέση έχουν πολύ περισσότερο χρόνο για να το κάνουν και έχουν έτσι τη δυνατότητα μέσω του γραπτού λόγου να κάνουν σοβαρή ανάλυση, επεξεργασία και να θέσουν προβληματισμούς, τους οποίους δε θα μπορούσαν να θέσουν στην τηλεόραση. «Ο απλός ρεπόρτερ είναι αυτός που ανιχνεύει την είδηση, ο δημοσιογράφος όμως της εφημερίδας είναι αυτός που ερμηνεύει την είδηση, της δίνει διάσταση. Δουλειά των εφημερίδων είναι πλέον να κάνουν παρεμβάσεις, πολιτικές, κοινωνικές, σε κάθε επίπεδο, κάτι που δεν μπορεί να κάνει η τηλεόραση, καθώς απευθύνεται σε ένα «τυφλό» κοινό» (Φυντανίδης Σ., 2005).

Στο twitter ήταν αναρίθμητες οι αναφορές στην επίσκεψη της καγκελαρίου στη χώρα μας, οι περισσότερες εκ των οποίων ήταν χιουμοριστικού περιεχομένου. Οι χρήστες του εν λόγω κοινωνικού δικτύου συνηθίζουν να σχολιάζουν την επικαιρότητα με καυστικό και χιουμοριστικό τρόπο και το ίδιο έκαναν και με την Άνγκελα Μέρκελ.

Το twitter, όμως, δεν ευνοεί τον διάλογο και την ανταλλαγή απόψεων, κάτι το οποίο γίνεται στα fora. Έτσι σε πολλά ελληνικά fora κυριάρχησε το ζήτημα της επίσκεψης της καγκελαρίου με τους χρήστες να ανταλλάζουν απόψεις και να προκαλούν ένα ενδιαφέροντα και γόνιμο διάλογο. Και στα σχόλια των ειδησεογραφικών σάιτ και των ιστολογίων, υπήρχαν επίσης διάλογοι μεταξύ των χρηστών, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από τα fora.

Κατά πόσο, όμως, τα σύγχρονα κοινωνικά δίκτυα, το διαδίκτυο γενικότερα, επηρεάζει την δημόσια σφαίρα, «παρεμβαίνει» στο έργο των δημοσιογράφων, κάτα πόσο το αντικαθιστά ή το «απειλεί», και κατά πόσο σχετίζεται με την αποκαλούμενη «άμεση δημοκρατία»; Έχει υποστηριχθεί ότι οι πολίτες χάρη στις τεχνολογικές δυνατότητες της «αυτό-αντιπροσώπευσης» μπορούν να συμμετέχουν άμεσα στον πολιτικό διάλογο και στη λήψη αποφάσεων με αποτέλεσμα να ακυρώνουν τον λόγο ύπαρξης των διαμεσολαβητών, όπως τα πολιτικά κόμματα και τα μαζικά Μέσα. «Η ηλεκτρονική επικοινωνία διαφέρει σημαντικά από τη διαπροσωπική επικοινωνία. Μέσα από τα ηλεκτρονικά δίκτυα οι πολίτες προσεγγίζονται σε ατομικό επίπεδο, χωρίς την ύπαρξη μιας κοινής ταυτότητας ή ενός κοινού συστήματος νοηματοδότησης. Ο χειρισμός του όλου θέματος αποδεικνύει ότι υπάρχει ένα πρόβλημα στις ηλεκτρονικές συναθροίσεις. Αυτή η άμεση δημοκρατία δε διαθέτει τους μηχανισμούς της κοινής θεώρησης και συμβιβασμού, που είναι θεμελιώδη στοιχεία στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία» (Bardoel J., 2000).