ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗ ΓΙΑ ΤΑ ΜΜΕ

Ο Κωνσταντίνος Ανδρουλιδάκης* δέχτηκε να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις που ετοίμασα και αφορούν τα ΜΜΕ. Ο ίδιος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας (και μάλιστα αναγνωρισμένος) και έχει ενδιαφέρον η φιλοσοφική σκοπιά του στο θέμα των μέσων, τόσο των παραδοσιακών όσο και των σύγχρονων. Άλλωστε, αν το σκεφτούμε η «Επικοινωνία» έχει βαθείς φιλοσοφικές προεκτάσεις.

Η δεκαετία του 90 ήταν η δεκαετία της ευημερίας, του καταναλωτισμού, του ξέφρενου πάρτι, όπως λένε κάποιοι. Ταυτόχρονα ήταν και η δεκαετία που έκανε την εμφάνιση της και εδραιώθηκε η ιδιωτική τηλεόραση στη χώρα μας. Πόσο συμπτωματικά είναι αυτά τα δύο και πώς και κατά πόσο η ιδιωτική τηλεόραση, ακόμα και στα πρώτα της βήματα συνέβαλε, στο φαινόμενο της κοινωνικής ευημερίας και στην καθιέρωση του λεγόμενου lifestyle στη χώρα μας;

Εν μέρει, δεν είναι συμπτωματικά. Η ιδιωτική τηλεόραση (= ΙΤ), παρ’ όλα τα θετικά της στοιχεία, δεν παύει να είναι πρώτα απ’ όλα κερδοσκοπική επιχείρηση. Ο βασικός στόχος της είναι το κέρδος, και χρησιμοποιεί όλα τα άλλα (τις εκπομπές και το περιεχόμενό τους) κυρίως ως μέσον (και δέλεαρ!) για να προσελκύει τους τηλεθεατές και τη διαφήμιση η οποία είναι και ο βασικός της χρηματοδότης. Η ΙΤ συνέβαλε, νομίζω, κατά πολύ στα φαινόμενα που αναφέρεις.

Την ίδια δεκαετία εμφανίστηκαν και καθιερώθηκαν τα λεγόμενα λαιφσταιλ περιοδικά. Η γέννηση τους οφείλεται στην κοινωνική ευμάρεια της εποχής ή αντίθετα αυτά συνέβαλαν σε αυτήν δημιουργώντας ταυτόχρονα πλασματικές ανάγκες; Συνδέονται με την εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης;

Κυρίως το πρώτο, δηλ. η γέννηση των λάιφστάιλ (= λσ) περιοδικών οφείλεται στην κοινωνική ευμάρεια της εποχής και στο σχετικό κλίμα. Αλλά και αντιστρόφως, δεν μπορούν μεν τα λσ περιοδικά να δημιουργήσουν την ευημερία ούτε την ευμάρεια, αλλά βέβαια συμβάλλουν στο κλίμα της ευμάρειας, δημιουργώντας και αυτά πλασματικές ανάγκες. Ναι, συνδέονται πολλαπλά με την εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης (λ.χ., μέσω της διαφήμισης, της σαπουνόπερας κοκ.).    

Φιλοσοφικά τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το λάιφστάιλ, όπως καθιερώθηκε ο τίτλος που προσδιορίζει έντυπα, τηλεοπτικές εκπομπές, θεάματα και γενικά έναν τρόπο ζωής που έχει μεταξύ άλλων λάμψη, πλούτο, φήμη κτλ;

Το θέμα είναι τεράστιο, με πολλές πτυχές, αλλά επιχειρώ να το συνοψίσω. Σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι έκφραση και αποτέλεσμα της επιθυμίας του ανθρώπου για ευχάριστο «γέμισμα» του ελεύθερου χρόνου του, για διασκέδαση και αναζήτηση διασκεδάσεων, για απολαύσεις, για τις λεγόμενες «μικρές χαρές» της ζωής. Μέχρις εδώ, όλα αυτά είναι ΟΚ, κατανοητά και θεμιτά. Ο άνθρωπος έχει από τη φύση του την ανάγκη της ανάπαυσης από την εργασία και την καθημερινότητα, έτσι εξηγείται, λ. χ., και η σημασία της γιορτής.  

Γιατί πολλοί είναι αυτοί που κατέκριναν και κατακρίνουν ακόμα και τώρα αυτό το λάιφστάιλ; Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν στην αποδοκιμασία και στην απαξίωση του;

Διότι εκτός από τις, ας πούμε, «αθώες» πλευρές του, το λάιφστάιλ -και γενικότερα η λεγόμενη «διασκέδαση» αλλά και το Διαδίκτυο, εφ’ όσον δεν χρησιμοποιείται σωστά και δημιουργικά (π.χ., για πληροφόρηση) αλλά καταχρηστικά- (στη συνέχεια, θα αναφέρομαι σ’ αυτά σε συνδυασμό)- έχει και άλλες πλευρές και διαστάσεις, ας πούμε, προβληματικές, ενδεχομένως επιζήμιες κοκ.  (βλ. την μεθεπόμενη απάντηση).

Σε πολύ παλιότερα χρόνια τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν το λαιφσταιλ;

Μάλλον εννοείς, σε τι αντιστοιχούσε. Θα έλεγα, λ.χ., ότι αντιστοιχούσε στη μόδα, στα θεάματα, στη διασκέδαση, εν μέρει στην «πολυτέλεια» ή «χλιδή» (luxus).

Τι μεμπτό βρίσκετε εσείς προσωπικά στο λάιφστάιλ και τι θετικό από φιλοσοφική σκοπιά;

Πάλι, το θέμα είναι τεράστιο, με πολλές πτυχές, αλλά επιχειρώ να τις συνοψίσω. Πέρα από τις «αθώες» πλευρές του, το λάιφστάιλ και ακόμη περισσότερο η λεγόμενη «διασκέδαση» μπορεί, ενδεχομένως, να οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στο να σπαταλούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους, που θα μπορούσαν να αξιοποιούν καλύτερα, δημιουργικά κτλ. Π.χ., αντί να αξιοποιούν τον χρόνο τους, ελεύθερα και δημιουργικά, για την προσωπική τους καλλιέργεια, βελτίωση, παιδεία, αλλά και για την καλή συντροφιά, τη συζήτηση, τη φιλία, τον έρωτα κτλ., υπάρχει ο κίνδυνος να περιορίζονται και να εγκλωβίζονται πολλοί άνθρωποι (και ειδικά οι νέοι) στη σκέτη «διασκέδαση» και στις σκέτες «απολαύσεις». Ευρύτερα, σε κοινωνικό επίπεδο, το λάιφστάιλ, η «διασκέδαση» (ιδίως τα ΜΜΕ, η ιδιωτική τηλεόραση κτλ.) είναι εκδηλώσεις & προϊόντα της λεγόμενης «πολιτισμικής βιομηχανίας» που είναι κάτι διόλου αθώο. Κύριος σκοπός της, όπως είπα παραπάνω, είναι η κερδοσκοπία, αλλά και ο αποπροσανατολισμός του λαού από τα πραγματικά του θέματα και προβλήματα. Κλασικό παράδειγμα, το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ και οι σχετικές αθλητικές εκπομπές. Ενώ ο ίδιος ο αθλητισμός είναι κάτι καλό και χρήσιμο, ο λεγόμενος «φιλαθλητισμός», οι εκπομπές ποδοσφαιρικών κτλ. αγώνων προσελκύουν εκατομμύρια ανθρώπων και τους αποπροασανατολίζουν από άλλα θέματά τους. Μπορούμε να πούμε ότι στην εποχή μας τα ΜΜΕ, και ιδίως η ιδιωτική τηλεόραση, είναι πραγματικά το «όπιο του λαού» (όπως έλεγε ο Μαρξ για τη θρησκεία). Δηλ. οδηγεί στον εκμαυλισμό, στην αποβλάκωση και με τον τρόπο αυτόν στην χειραγώγησή τους.            

Με την οικονομική κρίση που ξέσπασε στη χώρα μας και με το κλείσιμο κάποιων μέσων επικοινωνίας, που προωθούσαν το λεγόμενο λαιφσταιλ, ακούστηκε πολύ η φράση "το λάιφστάιλ πέθανε". Πόσο αληθής είναι; Γιατί ο τρόπος ζωής αυτός δέχτηκε, κατά τη γνώμη σας, ισχυρό πλήγμα, λόγω της κρίσης; Τι θετικό και τι αρνητικό σηματοδοτεί αυτό;

Δεν νομίζω να είναι αλήθεια ότι "το λάιφστάιλ πέθανε". Εάν δέχτηκε πλήγμα λόγω της κρίσης, αυτό οφείλεται σε αίτια τόσο οικονομικά και κοινωνικά, ίσως όμως και βαθύτερα, ας πούμε, παιδευτικά και συμβολικά. Ίσως άρχισαν να κατανοούν πολλοί τις ψεύτικες και «ανόητες» (άνευ νοήματος) πλευρές του λς, πράγμα που μόνο θετικό μπορεί να είναι.

"Τα ασήμαντα και ευτελή ήσαν καλοδεχούμενα από μια κοινωνία ευδαιμονίας που την έτρεφε ο καταναλωτισμός. Οι Έλληνες με σπορ αυτοκίνητα, πιστωτικές κάρτες και σπίτι με δάνειο, έβρισκαν στο δημοσιογραφικό κουτσομπολιό το αλατοπίπερο της καθημερινότητας τους. Γινόντουσαν και αυτοί μέρος μιας μεγάλης παρέας που έκανε χαβαλέ, αφού όλα έμοιαζαν λυμένα και ρόδινα". γράφει ο Ανδρέας Χριστόπουλος σε άρθρο του στο ίντερνετ. Πώς το σχολιάζετε;

Μου φαίνεται, πολύ σωστή διαπίστωση.

Βοήθησε και κατά πόσο η οικονομική κρίση στο ξεσκαρτάρισμα στο χώρο των ΜΜΕ; Από φιλοσοφική σκοπιά, πώς μια ύφεση οικονομική συντελεί στην εξαφάνιση ή την αισθητή ελάττωση του ευτελούς στα ΜΜΕ και την ανάδειξη του ποιοτικού και του χρήσιμου;

Συναφές το θέμα με τις δύο προηγούμενες ερωτήσεις. Δεν είναι βέβαιο ότι «η οικονομική κρίση στο ξεσκαρτάρισμα και/ή ξεκαθάρισμα στο χώρο των ΜΜΕ». Πιθανώς η οικον. κρίση συμβάλλει στην καλύτερη συνειδητοποίηση των θεμάτων και προβλημάτων, ξυπνά τους ανθρώπους από τον «δογματικό τους λήθαργο» (όπως θα  έλεγε ο Καντ!), τους κάνει να αποβλέπουν στα ουσιώδη.

Άνθρωποι, κυρίως νέοι, αυτοκτονούν, παθαίνουν κατάθλιψη, νευρική ανορεξία, επειδή δε μπορούν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις του "ιδεατού σώματος", της "ιδεατής ζωής", που προβάλλουν τα ΜΜΕ. Πόσο αρνητικά επηρεάζουν κατά τη γνώμη σας τα ΜΜΕ τη νεολαία, πώς αυτή πρέπει να αμυνθεί και να κάνει σωστή και ψύχραιμη αξιολόγηση, ποιος ο ρόλος του σχολείου ή της οικογένειας απέναντι στην επιρροή που ασκούν τα ΜΜΕ;

Και πάλι μεγάλα θέματα και σύνθετα ερωτήματα. Πράγματι, τα ΜΜΕ (ιδίως η τηλεόραση, το ραδιόφωνο είναι από τη φύση του πιο αθώο και ασύγκριτα λιγότερο επικίνδυνο) επηρεάζουν πολλαπλώς τη νεολαία και όλους μας. (Περιορίζομαι σε λίγα, για να μην χαθούμε στα αυτονόητα & ευνόητα.) Π.χ., μεταδίδουν λάθος ή έστω μόνο ανόητα πρότυπα, απόψεις, προκαταλήψεις κτλ. Ασχολούνται με τα ασήμαντα & τα άσχετα με τα πραγματικά σημαντικά. Αποσπούν τον νέο άνθρωπο (και τον μεγαλύτερο) από κάτι πιο αξιόλογο που θα μπορούσε να κάνει κοκ. Πώς να αμυνθεί? Πρώτα, με την απόφαση να μην χάνει υπέρμετρα πολύ χρόνο. Με το να καταλάβει ότι ως θεατής της τηλεόρασης (ή και του διαδικτύου) είναι απλώς ή «σκέτα» παθητικός δέκτης εικόνων, ερεθισμάτων κτλ., ενώ αυτό που αξίζει πραγματικά είναι η δημιουργική απασχόληση. 10 ώρες τηλεόρασης ή διαδικτύου δεν συγκρίνονται σε αξία με μία μόνο ώρα διάβασμα ενός καλού βιβλίου! Μετά την τηλεόραση μένει κανείς συνήθως ανικανοποίητος και κενός, ενώ με ένα καλό βιβλίο σου ανοίγουν κόσμοι! Τα πάντα είναι ζήτημα παιδείας! Εδώ φαίνεται ο ρόλος του σπιτιού & του σχολείου, να βοηθήσει τον νέο στην απόκτηση υποβάθρου και καλών συνηθειών.  

Από τη μια τα ΜΜΕ προβάλλουν και έμμεσα επιβάλλουν τον ιδεατό τρόπο ζωής, το ιδεατό σώμα, το κοινό κατακλύζεται από διαφημίσεις για δίαιτες, από την άλλη, όμως, προβάλλονται συχνότατα διαφημίσεις ανθυγιεινών τροφίμων, αλκοολούχων ποτών, τα οποία μπορεί να είναι νόστιμα και να μας χαλαρώνουν, αλλά ταυτόχρονα μας προσθέτουν ανεπιθύμητες θερμίδες και κιλά. Δεν είναι αντιφατικό;

Σωστή παρατήρηση! Όμως όχι απλώς αντιφατικό, αλλά και διόλου αθώο (και εξηγήσιμο). Όπως είπαμε παραπάνω, τα ΜΜΕ είναι πάνω απ’ όλα κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που ζουν από τη διαφήμιση. Είναι, μεταξύ άλλων, εργαλεία στην υπηρεσία της οικονομίας και του καπιταλισμού.

Σε άρθρο του Νίκου Ξυδάκη στην «Καθημερινή» που μιλάει για τη θέση των διανοούμενων, για την σπουδαιότητα τους στο παρελθόν και την απουσία τους στη σημερινή εποχή, αναφέρει την αρνητική επίδραση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη φθορά και παρακμή του ρόλου του διανοούμενου, γράφοντας : Οι σαφώς μικρότερης εμβέλειας και αποδοχής δημόσιοι γραφιάδες σήμερα, ακόμη και όταν λένε ενδιαφέροντα πράγματα, χάνονται μες στον τεράστιο βόμβο των μεγαλομίντια της ασημαντότητας και της χειραγώγησης, μες στον ακόρεστο πληθωρισμό των λαϊκών σόσιαλ μίντια, εκεί όπου συμβαίνει η διαρκής αυτοπραγμάτωση των μυριάδων μοναχικών ψυχών. Η αυθεντία, η πρωτοτυπία, η γοητεία του διανοούμενου αραιώνει έως διαλύσεως μέσα σε αυτόν τον πολυμοριακό ωκεανό. Το Facebοok, όπως και οι συναυλιακές αρένες, έχει τους δικούς του σταρ. Οι διανοούμενοι δεν μπορούν να αλλάξουν ούτε τον κόσμο ούτε τις ιδέες· δεν μπορούν καν ν’ ακουστούν. 

Πώς το σχολιάζετε;

Σε κάποιο ή και σε μεγάλο βαθμό, σωστά. Αλλά το έργο των  σημαντικών και αξιόλογων συγγραφέων (λογοτεχνών, στοχαστών, δοκιμιογράφων κτλ., το «διανοούμενοι» είναι προβληματική λέξη και έννοια!) δεν χάνεται! Διαχέεται τελικά στην κοινωνία (έστω σε λίγους) και μένει. Η αλήθεια πάντα νικά στο τέλος.

Η ραδιοτηλεόραση στην Ευρώπη γεννήθηκε στη σκιά του κρατικού μονοπωλίου. Λόγω της δύναμης και της επιρροής τους οι κυβερνήσεις θεώρησαν χρέος τους αλλά συνάμα και συμφέρον τους να μην τα εγκαταλείψουν στα ιδιωτικά συμφέροντα και στους κανόνες της αγοράς. Έτσι καθιερώθηκε ένα καθεστώς "δημοσίου ελέγχου" του ραδιόφωνου και της τηλεόρασης. Τα ΜΜΕ κατηγορήθηκαν ότι αποτέλεσαν όργανα της πολιτικής εξουσίας. Κατά πόσο αυτό συνέβη με την ΕΡΤ;

Σε μεγάλο βαθμό συνέβη, ιδίως σε παλαιότερες εποχές. Αλλά ακόμη και τότε (π.χ., δεκαετίες του ’50 και του ’60 πριν τη δικτατορία) το Ραδιόφωνο είχε αρκετά καλό επίπεδο. Ιδίως στα χρόνια, π.χ., 1974-81 και μετά το ’90 βελτιώθηκε πάρα πολύ (Γ΄ πρόγραμμα κτλ., όχι μόνο κλασική μουσική!). Είχε περιοριστεί αρκετά η εξάρτηση της ειδησεογραφίας από την κυβέρνηση.

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αποτελούν μια ακόμα βιομηχανική δραστηριότητα ή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημόσιας σφαίρας και αποτελούν τον κατεξοχήν τομέα διαμόρφωσης της κοινής γνώμης; Σε ποιο βαθμό και πόσο αυτό μεταλλάσσεται και τροποποιείται με την έλευση του Διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών;

Το πρώτο είναι βέβαιο αλλά συμβαίνει και το δεύτερο, δίχως αυτά τα δύο να αποτελούν αντίφαση. Πράγματι, το Διαδίκτυο αποκτά όλο και περισσότερο τμήματα της δύναμης, της επιρροής κτλ. των ΜΜΕ. Σημασία έχει όμως το είδος της χρήσης (ή κατάχρησης) του ΔΔ.

Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η επικέντρωση των τηλεοπτικών μέσων στις λεγόμενες προσωποποιημένες ειδήσεις; Τα Μέσα έχουν την τάση να βάζουν σε δεύτερη μοίρα τα μεγάλα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα και να προβάλουν τις ανθρώπινες δοκιμασίες και θριάμβους που βρίσκονται στην επιφάνεια των γεγονότων. Τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό στο πως λαμβάνουν και αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και τα γεγονότα οι τηλεθεατές;

Πάλι μεγάλο και σύνθετο θέμα. Ως προς τα αίτια, πολλαπλά. Τα Μέσα στηρίζονται στην εικόνα, στην απλοποίηση ή υπεραπλούστευση, στον εντυπωσιασμό. Αντιθέτως τα σημαντικά θέματα (γεγονότα, συμβάντα, προβλήματα κτλ.) είναι από τη φύση τους πιο σύνθετα, πολύπλοκα, ακόμη και δυσνόητα. Πιο εύκολο & «πιασάρικο» (!) είναι να παρουσιαστεί το διαζύγιο ενός διάσημου ζευγαριού παρά να εξηγηθεί η λαθρομετανάστευση από τον τρίτο κόσμο στην Ευρώπη. Επιπλέον, η επιλογή και ο τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων γίνεται καθαρά από (και με) σκοπιμότητες ευνόητες (οικονομικές, πολιτικές, ευρύτερες πολιτισμικές –αποχαύνωση των ανθρώπων! κτλ.).

Στην ελληνική τηλεόραση κάποια δελτία ειδήσεων είναι μονοθεματικά και έχουν έντονη παρουσία πολιτικών σχολιαστών, λογομαχίες μεταξύ πολιτικών προσώπων στα λεγόμενα τηλεοπτικά παράθυρα. Πώς εξηγείτε το φαινόμενο αυτό και τι συνέπειες πιστεύετε ότι μπορεί να έχει για το κοινό;

Ισχύουν σε μεγάλο βαθμό τα προηγούμενα. Επιπλέον, στην Ελλάδα όλα τα σχετικά γίνονται χειρότερα από ό,τι αλλού. Εκτός των άλλων, εξηγείται και από το χαμηλό επίπεδο των παραγωγών & παρουσιαστών αλλά και του κοινού. Οι συνέπειες είναι φανερές. Συνεχές χαμήλωμα του επιπέδου, εξοικείωση με τα σκουπίδια, αποχαύνωση. 

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας ο σωστός και ενδεδειγμένος τρόπος για τα Μέσα να αντιμετωπίζουν την οικονομική κρίση και ποιος είναι ο λανθασμένος;

Ίσως φανεί ιδεαλιστικό ή ρομαντικό, αλλά είναι το ακριβώς αντίθετο. Ο σωστός είναι πάντα: η αναζήτηση και παρουσίαση της αλήθειας, της πραγματικής κατάστασης. Λανθασμένη είναι η παραποίηση, η απόκρυψη, η υπερβολή. Π.χ., ένας μύθος στην Ελλάδα σήμερα είναι «τα όσα υποφέρουν στο Δημόσιο», η έλλειψη προσωπικού, οι μειώσεις μισθών κτλ. Πολλά είναι υπερβολές σε σύγκριση με τον ιδιωτικό τομέα.

Γιατί τα ΜΜΕ αρέσκονται να προβάλουν κυρίως αρνητικές ειδήσεις;

Προφανώς επειδή πάντα κάνει περισσότερη εντύπωση και «πουλάει» το αρνητικό, το δράμα (αληθινό ή ψεύτικο!), το δακρύβρεκτο, το σκάνδαλο παρά ένα κατόρθωμα, ένα επίτευγμα κτλ.

Μήπως η κοινή έκκληση προς τα Μέσα να αναφέρουν περισσότερες καλές ειδήσεις είναι μια παραπλανητική λύση στο πρόβλημα των κακών ειδήσεων αφού στο τέλος περισσότερες καλές ειδήσεις θα έτρεφαν πιο ουτοπικές προσδοκίες για ένα φυσιολογικό κόσμο, προσδοκίες που θα έφερναν μεγαλύτερο κλονισμό και απόγνωση όταν η επαφή με την ανησυχητική πραγματικότητα θα γινόταν αναπόφευκτη;

Πολύ σωστή παρατήρηση. Το πρώτιστο ζητούμενο θα έπρεπε να είναι η ίδια η πραγματικότητα και η αλήθεια και όχι «περισσότερες καλές ειδήσεις» με κάθε τίμημα. Πράγματι, υπαρκτός ο κίνδυνος να εξωραΐζεται η παρουσίαση της πραγματικότητας με ψεύτικα «καλά νέα» (όπως κάνει συχνά η σημερινή κυβέρνηση).

Γίνεται να υπάρξει απόλυτη αντικειμενικότητα στις ειδήσεις;

Μεγάλο θέμα, παρόμοιο και ανάλογο στην ιστοριογραφία. Είναι δυνατόν να υπάρξει απόλυτη αντικειμενικότητα στην ιστορία; Κατ’ αρχήν (όχι αρχικά!) και θεωρητικά, όχι απόλυτη, αλλά θα μπορούσε να προσεγγισθεί η σχετική αντικειμενικότητα. Αλλά εμπλέκονται πλήθος παραγόντων που την παρακωλύουν ή την αποκλείουν (ιδιοτέλεια, σκοπιμότητες, ανοησία, απαιδευσία, προκαταλήψεις κοκ.).

Γιατί δεν υπάρχει ιστορική τεκμηρίωση μέσα από τις ειδήσεις και πόσο δύσκολο είναι να υπάρξει; Γιατί θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει και τι συνέπειες μπορεί να έχει η απουσία της;

Θεωρητικά και κατ’ αρχήν θα μπορούσε να υπάρξει. Αλλά, όπως λέγαμε προηγουμένως, αυτό θέτει υψηλές απαιτήσεις (παιδεία!) από πολλές πλευρές (παραγωγούς, θεατές κτλ.). Η ιστορική τεκμηρίωση, η ιστορική παιδεία και η ιστορική συνείδηση είναι μεγάλης σημασίας και απαραίτητη πρώτα-πρώτα για την κατανόηση της σύγχρονης πραγματικότητας, του παρόντος.

Συμφωνείτε με τη μαρξιστική άποψη ότι τα μαζικά μέσα διαδίδουν την κυρίαρχη ιδεολογία, τις αξίες της τάξεως που κατέχει και ελέγχει τα μέσα;

Ασφαλώς, κατ’ αρχήν (in principle) και σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι σωστή η ανάλυση του ιστορικού υλισμού, ειδικά στο θέμα τούτο. Μάλιστα παρόμοιες και συναφείς απόψεις για την κατανόηση της κοινωνίας και της ιστορίας (δηλ. λαμβάνοντας υπ’ όψη τα πραγματικά, αντικειμενικά δεδομένα) έχουν διατυπώσει και άλλοι στοχαστές, όχι μόνο ο Μαρξ και όχι μόνο οι μαρξιστές (π.χ. οι Καντ, Χέγκελ, Μ Βέμπερ κ.α.). 

Τα ΜΜΕ προβάλλουν την πραγματικότητα όπως είναι ή αναπαράγουν την κυρίαρχη αντίληψη για την πραγματικότητα;

Το πρώτο σε πολύ μικρό ή αμελητέο βαθμό, κυρίως το δεύτερο. Ίσως ακόμη χειρότερα, προβάλλουν κυρίως και συνήθως παραμορφωτική και διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας για πολλούς & ποικίλους λόγους που αναφέρθηκαν ήδη σύντομα (ιδιοτελείς σκοπιμότητες αλλά και λόγω χαμηλού επιπέδου, απαιδευσίας κτλ.).

Τι είναι για εσάς η κοινή γνώμη και πώς έχουν συμβάλει τα σύγχρονα ΜΜΕ στον επανακαθορισμό της έννοιας αυτής;

Η λεγόμενη «κοινή γνώμη» είναι (σε μεγάλο βαθμό) έννοια ασαφής ή όχι επαρκώς προσδιορίσιμη και συμβατική ή σχηματική. Τα ΜΜΕ συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωσή της, και ειδικότερα της μεγάλης μάζας, καθώς αυτή είναι φυσικό να επηρεάζεται και να καθοδηγείται περισσότερο και ευκολότερα από τα Μέσα παρά, λ.χ., από τις «σοβαρές» εφημερίδες (αν υπάρχουν!), το βιβλίο ή την ελεύθερη και αυτόνομη σκέψη και κρίση των ατόμων.  

Πώς διαμορφώνεται σήμερα η κοινή γνώμη;

(Βλ. προηγούμενη απάντηση). Πολύ περισσότερο από τα ΜΜΕ παρά από τη σκέψη και την κρίση που προϋποθέτουν και απαιτούν παιδεία και τον μόχθο της σκέψης!

Τα θέματα που προβάλλουν τα ΜΜΕ είναι αυτά που το κοινό θεωρεί ως τα πιο σημαντικά;

Προφανώς υπάρχει αμφίδρομη σχέση. Τα ΜΜΕ προβάλλουν τα θέματα που το κοινό θεωρεί ως τα πιο σημαντικά αλλά και συγχρόνως ή προηγουμένως διαμορφώνουν τα θέματα που το κοινό μαθαίνει και εθίζεται να θεωρεί ως πιο σημαντικά.

Η προπαγάνδα για εσάς είναι έννοια αρνητικά φορτισμένη;

Η προπαγάνδα είναι πάντοτε έννοια αρνητικά και απαξιωτικά φορτισμένη. Μόνο κατ’ εξαίρεσιν, λ.χ. στον ναζισμό, την χρησιμοποιούσαν ουδέτερα («Υπουργείο προπαγάνδας», αντίστοιχο του Υπ. Τύπου και Πολιτισμού).  

Τι ρόλο έχει η προπαγάνδα των ΜΜΕ σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης;

(Βλ. προηγούμενες απαντήσεις για τον ρόλο και τις σκοπιμότητες των ΜΜΕ). Αλλά για να μην υπερβάλλομε, τα ΜΜΕ δεν είναι μόνο όργανα προπαγάνδας. Υπό όρους και προϋποθέσεις, συχνά μάλιστα, υπάρχουν και «σοβαρά» και σχετικά αξιόπιστα ΜΜΕ στην ειδησεογραφία, στην ενημέρωση, σε μορφωτικές εκπομπές κτλ. (διάσημα παραδείγματα: BBC, deutsche Welle, tv5 etc.).

Το διαδίκτυο μέσα από τις κοινότητες που δημιουργεί φέρνει τελικά πιο κοντά τους ανθρώπους ή τους απομακρύνει;

Ομολογώντας ότι δεν έχω εξοικείωση με το θέμα (πέραν του ε-μέϊλ), συμβαίνουν, νομίζω και τα δύο. Τους φέρνει εγγύτερα, συνήθως επιφανειακά, συχνά και με κινδύνους, αλλά και τους απομακρύνει πραγματικά, αφού η προσέγγιση είναι τεχνητή.  

Ποια είναι η γνώμη σας για την ανωνυμία στο Διαδίκτυο; Γιατί είναι τόσο έντονη η παρουσία της;

Ομολογώντας πάλι ελάχιστη σχετική πείρα, μπορεί να εικάσει (υποθέσει) κανείς ποικίλους λόγους και αίτια, άλλα πιο ασυνείδητα ή ασυναίσθητα και άλλα πιο συνειδητά, άλλα αθώα και άλλα εκ του πονηρού. Π.χ., η ανάγκη της προστασίας, άμυνας και ασφάλειας, η συστολή, η επιθυμία του να μην εκτεθεί κανείς, αλλά και η σκόπιμη απόκρυψη σε περίπτωση παράνομων ή ανήθικων πράξεων.

Το ότι οι εντός δικτύου κοινότητες δεν ενέχουν το ρίσκο της μη αναστρέψιμης έκθεσης και δέσμευσης απέναντι στον άλλο, καθόσον η δυνατότητα εξόδου από αυτές γίνεται ανέξοδα με το πάτημα μερικών πλήκτρων, είναι πιστεύετε ένας σημαντικός παράγοντας ώστε όλο και περισσότερος κόσμος στο μέλλον να επιλέγει τις εντός δικτύου κοινότητες και τι πιθανές συνέπειες μπορεί να έχει αυτό για την ανθρωπότητα;

(Ομολογώ και πάλι άγνοια, αλλά θα προσπαθήσω να εικάσω.) Ως προς το α΄ σκέλος, μάλλον. Ως προς τις συνέπειες, ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή όλο και περισσότερων ανθρώπων σε τέτοιες κοινότητες που κατ’ ανάγκην αποτελούν «εικονική πραγματικότητα» και εικονικές κοινότητες – με όλα όσα συνεπάγονται αυτά. Δηλ., νέες δυνατότητες και ευκαιρίες αλλά και κινδύνους. Άρα χρειάζεται προσοχή, και γι’ αυτό απαραίτητη η γνώση, η κρίση και η πείρα της πραγματικής ζωής.

Ποια είναι η γνώμη σας για την ψυχαγωγική διάσταση των ειδήσεων; Υπάρχει αρνητική διάσταση σε αυτή ή όχι και γιατί;

Τα ΜΜΕ (ιδίως η τηλεόραση, το διαδίκτυο κτλ.) είναι σε μεγάλο βαθμό εικόνα. Άρα είναι «φυσικό» (!) και αναπόφευκτο και οι ειδήσεις να αποτελούνται σε μεγάλο ή στον μέγιστο βαθμό από εικόνα και άλλα συναφή «ψυχαγωγικά στοιχεία» (π.χ., μουσική υπόκρουση που προκαλεί μια δραματοποίηση κοκ.). Θεωρητικά, δεν είναι μεν απαραίτητο ή αναγκαίο να έχουν τα στοιχεία αυτά (εικόνα, μουσική, «σκηνογραφία») αρνητική διάσταση, αλλά στην πράξη και συνήθως συμβαίνει αυτό πάλι για ευνόητους λόγους και σκοπιμότητες.  

Ο λόγος των Μέσων αποτελεί μια επιστημονικού τύπου καταγραφή του κόσμου;

Θεωρητικά και κατ’ αρχήν, θα μπορούσε να συμβαίνει αυτό και συμβαίνει πράγματι αλλά σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Π.χ., τα ΜΜΕ σε πλήθος περιπτώσεων χρειάζονται την επιστημονική πληροφόρηση των ειδικών, καλούν ειδικούς κτλ. Π.χ., για θέματα ιατρικά, πυρηνικής τεχνολογίας, σεισμούς κτλ. Αλλά η συμβολή και η αξιοποίηση των ειδικών στα Μέσα είναι τελικά και στην πράξη πολύ περιορισμένη. Ο κυρίαρχος λόγος των Μέσων είναι συνήθως και κατά κανόνα (εξαίρεση τα ξένα δημόσια που αναφέρθηκαν παραπάνω) χαμηλή δημοσιογραφία.

Γιατί τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις των πολιτικών με το εκλογικό σώμα διαμεσολαβούνται όλο και περισσότερο από την τηλεοπτική εικόνα;

Προφανώς επειδή η τηλεόραση είναι από τα πιο κυρίαρχα ΜΜΕ, και οι πολιτικοί κρίνουν ότι είναι η πιο κατάλληλη και αποτελεσματική για τους σκοπούς τους. 

Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες της «μεσοποίησης» του πολιτικού λόγου, ότι δηλαδή οι πολιτικοί ηγέτες μεταβάλλουν τη συμπεριφορά, τις μεθόδους και το λόγο τους προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των ΜΜΕ, με αποτέλεσμα την κατασκευή του πολιτικού λόγου αποκλειστικά και μόνο για τα δελτία ειδήσεων;

Τεράστιο θέμα πάλι. Αποτελεί μια πλευρά της κυριαρχίας των ΜΜΕ και ιδίως της τηλεόρασης. Π.χ., οι πολιτικοί συνήθως και κατά κανόνα δεν λένε και δεν κάνουν ό,τι θα ήταν «αντικειμενικά» σωστό και αναγκαίο για το δημόσιο συμφέρον αλλά ό,τι θέλουν (προσδοκούν κτλ.) να ακούσουν οι ψηφοφόροι και τηλεθεατές. Και μάλιστα με κριτήρια και σκοπιμότητες κυρίως τηλεοπτικές (απομίμηση του Χόλυγουντ κτλ.). Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι επιλέγονται και προωθούνται από τα κόμματα υποψήφιοι με κριτήρια τηλεοπτικά, δηλ. κυρίως εικόνας και εμφάνισης (κλασικά παραδείγματα, Σβαρτσενέγκερ στην Καλιφόρνια, Τσίπρας!).    

Είναι αρνητικό και γιατί ότι τα πολιτικά κόμματα και οι πολιτικοί ως φορείς της πολιτικής εξαρτώνται από την τηλεόραση για να στοχεύσουν στο κοινό τηλεθεατών, προκειμένου να εξασφαλίσουν την πολιτική επικράτηση ή επιβίωση τους;

Είναι αρνητικό, μ. α., για τον λόγο που μόλις αναφέρθηκε. Αντί τα κόμματα και οι πολιτικοί να αναπτύσσουν (παρουσιάζουν, επιδιώκουν κτλ.) ό,τι θα συνέβαλε στο δημόσιο καλό (στο καλό της πόλεως), ακόμα κι αν ήταν δύσκολο και δυσάρεστο, κάνουν τα αντίθετα. Λένε και κάνουν ό,τι αρέσει στη μεγάλη μάζα των συνήθως αμαθών τηλεθεατών με κριτήρια τηλεοπτικά (εικόνας κτλ.).

Η δυναμική του Διαδικτύου ως νέου μέσου διατύπωσης θέσεων και απόψεων αλλά και διεξαγωγής πολιτικού διαλόγου, αποτελεί εναλλακτική μορφή πολιτικής και κατά πόσο έχει τη δυνατότητα να διεισδύσει στην παραδοσιακή πολιτική ή ακόμα και να την αντικαταστήσει;

Νομίζω, όχι ακριβώς πολιτικής με τη στενή έννοια, αλλά πάντως πολιτικής επικοινωνίας, διαμόρφωσης της λεγόμενης «κοινής γνώμης», πολιτικής ψυχολογίας κτλ. Άρα, όχι να αντικαταστήσει, αλλά μάλλον να διεισδύσει στην παραδοσιακή πολιτική.

Ποια είναι τα αρνητικά και τα εμπόδια της άσκησης πολιτικής από το Διαδίκτυο;

Εξαρτάται τι εννοούμε με «άσκηση πολιτικής από το Διαδίκτυο». Κυβερνητική πολιτική με τη στενή έννοια δεν θα είναι δυνατόν μάλλον να ασκηθεί από/με το Διαδίκτυο (=ΔΔ). Πιθανόν όμως άλλες δυνατότητες, π.χ., πολιτική επικοινωνία κτλ. Στα αρνητικά μπορεί να είναι (πάλι μάλλον, πιθανόν κτλ.) τα στοιχεία του ανεξέλεγκτου, της αυθαιρεσίας, της ανευθυνότητας (π.χ., απλώς για «χαβαλέ»), ακόμη και της παρανομίας με την προστασία της ανωνυμίας κοκ. Στα εμπόδια, ίσως, π.χ., η αναποτελεσματικότητα της άσκησης ή εφαρμογής της πολιτικής μέσω του διαδικτύου, η «έλλειψη σοβαρότητας» (με την έννοια ότι δεν θα παίρνει κανείς τα ζητήματα στα σοβαρά, αφού θα είναι σαν ανταλλαγή ανεύθυνων μηνυμάτων κοκ.).    

Με το Διαδίκτυο υπάρχει η πιθανότητα στο μέλλον μιας μη μεσοποιημένης πολιτικής χωρίς τη διαμεσολάβηση των - όχι απαραίτητα - αντικειμενικών μέσων; Κατά πόσο αρνητικό αντίκτυπο θα έχει αυτό στην κοινωνία;

Δεν μου φαίνεται πολύ πιθανό ενδεχόμενο, αλλά ασφαλώς θα αυξάνεται συνεχώς η επιρροή (παρουσία, παρέμβαση κτλ.) του ΔΔ και στην πολιτική. Μπορεί να έχει και θετικά σημεία (με τον αντίστοιχο περιορισμό τουλάχιστον της «κακής» (δηλ. ανεύθυνης, κερδοσκοπικής, χαμηλής ποιότητας) τηλεόρασης. Στα αρνητικά θα είναι όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως (τα στοιχεία του ανεξέλεγκτου, της αυθαιρεσίας, της ανευθυνότητας, π.χ., απλώς για «χαβαλέ», ακόμη και της παρανομίας με την προστασία της ανωνυμίας κοκ.)  

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μια εναλλακτική δημόσια σφαίρα συγκροτείται σταδιακά στον αντίποδα της παγκοσμιοποιημένης ελεγχόμενης δημοσιότητας στην οποία οδηγούν η ολοένα και αυξανόμενη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των ΜΜΕ σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και ο έλεγχος της ροής των ειδήσεων από λίγους μεγάλους οργανισμούς;

Εξαρτάται πάλι τι εννοούμε με «εναλλακτική δημόσια σφαίρα». Αλλά αν καταλαβαίνω καλά (π.χ., κοινότητες επικοινωνίας μέσω ΔΔ), πιθανότατα ναι. Και αυτή μπορεί να έχει, υπό προϋποθέσεις, θετικά αποτελέσματα (π.χ., αύξηση των δυνατοτήτων και της επιρροής των απλών πολιτών, της «κοινωνίας των πολιτών» κτλ. εις βάρος των πανίσχυρων και ιδιοτελών ΜΜΕ).  

Γιατί τα δελτία ειδήσεων είναι ένα τηλεοπτικό προϊόν που υπάρχει σε όλες τις χώρες του κόσμου, άλλοτε ίδιο, άλλοτε διαφοροποιημένο, αλλά πάντα κινούμενο στην ίδια λογική (παρουσιαστής εκφωνεί τις ειδήσεις και έπειτα ακολουθεί το ρεπορτάζ κτλ);

Μα είναι πράγματι τα δελτία ειδήσεων σε όλες τις χώρες και ασχέτως είδους του καναλιού (π.χ., δημόσια ή ιδιωτικά) «στην ίδια λογική»? Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές ή είδη (π.χ., και με δύο εκφωνητές που εναλλάσσονται, με μικρές συνεντεύξεις κτλ.). Σημασία έχουν όμως όχι μόνο η σκηνοθεσία κτλ., αλλά άλλα βασικά στοιχεία, όπως η σοβαρότητα, η αξιοπιστία, η υπευθυνότητα ή όχι.

Γιατί σε όλα τα δελτία ειδήσεων υπάρχει ο παρουσιαστής που εκφωνεί τις ειδήσεις; Τι ακριβώς εξυπηρετεί; Μήπως ο ρόλος του είναι περιττός;

Μα πάλι ίσως δεν είναι παντού έτσι εντελώς. Π.χ., στο Euronews, δεν φαίνεται ο παρουσιαστής, μόνο τα ρεπορτάζ με βίντεο και τη φωνή του, ακόμα και χωρίς ήχο (στα no comment). Ως προς το τι εξυπηρετεί, ίσως είναι απλώς η παράδοση ή η συνήθεια, και κάποτε αλλάξει και αυτό. Μου φαίνεται (απλώς γνώμη μου) δεν είναι εντελώς περιττός.

Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η επίκληση στο συναίσθημα του τηλεθεατή μέσα από την εξιστόρηση των ειδήσεων στην τηλεόραση; Που οφείλεται η έντονη θεατρικοποίηση στην παρουσίαση των γεγονότων από τα ΜΜΕ στη μετανεωτερική εποχή;

Πολύ σημαντικό ρόλο, γενικά στις τέχνες που ανέφερα (σινεμά, ΜΜΕ κτλ.). Σε ποικίλους και σύνθετους παράγοντες, αρκετοί αναφέρθηκαν ήδη παραπάνω (π.χ., δυνατότητα μεγαλύτερης επήρειας (=επηρεασμού) των τηλεθεατών, οι περισσότεροι από τους οποίους επηρεάζονται και καθοδηγούνται περισσότερο από το συναίσθημα, τα πάθη κτλ. παρά από τη «λογική» (δηλ. τον ορθό Λόγο και τα επιχειρήματα), άρα μεγαλύτερη δυνατότητα παραπλάνησης, χειραγώγησης, εκμετάλλευσης κτλ.).

Συμφωνείτε με την άποψη ότι η σύγχρονη ειδησεογραφία αρέσκεται στην κάλυψη θεμάτων σκανδαλοθηρικού περιεχομένου, επειδή λειτουργεί, όπως λένε, ως απόδοση δικαιοσύνης ενάντια στη διαφθορά της δημοκρατίας στη συνείδηση του θεατή;

Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, σε πολύ μικρό βαθμό, ασύγκριτα μικρότερο από άλλα κίνητρα που αναφέρθηκαν ήδη (καθαρή και σκέτη ιδιοτέλεια των ιδιοκτητών των ΜΜΕ, παραπλάνηση, εκμετάλλευση κτλ.).

Γιατί είναι τόσο έντονος ο λαϊκισμός στην τηλεπολιτική των δελτίων ειδήσεων και των ενημερωτικών εκπομπών;

Για τους ίδιους λόγους και τα ίδια κίνητρα που μόλις αναφέρθηκαν (και παραπάνω), δηλ. πρόθεση κερδοσκοπίας, παραπλάνησης, χειραγώγησης, εκμετάλλευσης κοκ.

Τι αρνητικό αντίκτυπο μπορεί να έχει η εστίαση από τα ΜΜΕ και ειδικά από την τηλεόραση στα πολιτικά (διάσημα συνήθως) πρόσωπα παρά στην ίδια την πολιτική;

Ας παραδεχθούμε, πρώτα, ότι η εστίαση από τα ΜΜΕ και ειδικά από την τηλεόραση στα πολιτικά πρόσωπα είναι σε κάποιον βαθμό αναπόφευκτη, ας πούμε υπό όρους «αναγκαία», ίσως ακόμα και επιθυμητή και όχι απαραίτητα προβληματική. Με την έννοια ότι ο «κόσμος» (οι τηλεθεατές) έχουν, υπό όρους, ένα δικαιολογημένο ενδιαφέρον να ενημερώνονται για τα δημόσια πρόσωπα που τους κυβερνούν. Συνήθως όμως και πολύ συχνά, πράγματι, η εστίαση στα πρόσωπα αυτά γίνεται για λόγους σκανδαλοθηρίας, αποπροσανατολισμού του κόσμου από τα πραγματικά θέματα, αύξησης της τηλεθέασης (λόγω «διαμαχών», «κοκορομαχίας» κτλ.).

Όταν τα ΜΜΕ ασχολούνται με την προσωπική ζωή γνωστών ανθρώπων από τον καλλιτεχνικό χώρο, θεωρείτε ότι τίθεται θέμα παραβίασης της προσωπικής ζωής του ανθρώπου;

Παρόμοια και ανάλογα με το προηγούμενο σημείο. Από μιαν άποψη και ως ένα βαθμό, είναι αναπόφευκτη η ενασχόληση των ΜΜΕ με τους επώνυμους, λ.χ. καλλιτέχνες, ηθοποιούς κτλ. Σε μεγάλο βαθμό μάλιστα, όπως είναι πασίγνωστο, το επιδιώκουν οι ίδιοι για προφανείς λόγους δημοσιότητας (publicity), διαφήμισης (promotion) κτλ. Αλλά θα πρέπει να υπάρχουν όρια, ακριβώς και κυρίως για την προστασία της προσωπικής ζωής, της «privacy» κτλ. Όλα αυτά τα ρυθμίζουν επαρκώς οι νόμοι, απλώς δεν τηρούνται. 

Στις μέρες μας, ζούμε την μετάβαση από την μεταβιομηχανική εποχή, στο ‘οικοσύστημα’ των ψηφιακών επικοινωνιών μέσω του διαδικτύου, πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη νέων μορφών επικοινωνίας. Βασικό χαρακτηριστικό της μετάβασης από το Web 1.0 στο Web 2.0 αποτελεί η δυνατότητα των χρηστών να δημιουργούν ψηφιακό περιεχόμενο και να επικοινωνούν μεταξύ τους, ιδιωτικά ή σε ομάδες. Τα Νέα Μέσα αποτελούν ένα επαγγελματικό εργαλείο πλέον στη δημοσιογραφία, που αλλάζουν τον τρόπο εργασίας του δημοσιογράφου και τον τρόπο επικοινωνίας του με το κοινό. Ποιες είναι οι θετικές και αρνητικές πτυχές της μετάβασης αυτής; Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι οι δημοσιογράφοι στη νέα αυτή εποχή και πως θα διαχωρίσουν τη θέση τους από τον οποιονδήποτε πολίτη παράγει και μεταδίδει πληροφοριακό υλικό μέσω των νέων μέσων;

Ομολογώ και πάλι πως δεν γνωρίζω το θέμα αυτό. Οπότε μπορώ να έχω απλώς και μόνο εντυπώσεις, εικασίες, γενικές παρατηρήσεις. Γενικά, θα υπέθετα στα αρνητικά σημεία πως αυξάνει ο κίνδυνος της αυθαιρεσίας, άρα και της εκμετάλλευσης πολλών από τους επιτήδειους κτλ.

Στην κοινωνία των δικτύων, τα κανάλια επικοινωνίας είναι ψηφιακά και διαδραστικά. Αυτό πιστεύετε ότι θα έχει ως συνέπεια οι ανεπτυγμένες κοινωνίες να απομακρύνονται στο μέλλον ολοένα και περισσότερο από τα συμβατικά μαζικά μέσα ενημέρωσης και να προσανατολίζονται προς εξατομικευμένα και προσαρμοζόμενα σε συγκεκριμένες προτιμήσεις ενημερωτικά περιεχόμενα; Πόσο μακρινό είναι αυτό και κατά πόσο θα αλλάξει τα δεδομένα των μέσων ενημέρωσης;

Μάλλον, πιθανόν να συμβαίνει αυτό, αλλά (πάλι μάλλον) θα παραμείνουν για πολύ καιρό ακόμα τα συμβατικά μέσα και οι συμβατικοί τρόποι (που άλλωστε είναι ακόμα αρκετά «σύγχρονα»). Αλλά, φυσικά, το μέλλον δεν μπορούμε να το προβλέψομε.

Οι δημοσιογράφοι που εργάζονται στα έντυπα (εφημερίδες, περιοδικά) και γενικά στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, απειλούνται από την εξάπλωση του Ίντερνετ;

Υποθέτω, σε κάποιον, ίσως και σε μεγάλο βαθμό, ναι. Αλλά πάλι, όλα τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης (π.χ., ο ηλεκτρονικός τύπος) δεν προϋποθέτει την εργασία των δημοσιογράφων?

Εντοπίζετε κάποια θετικά στοιχεία στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης έναντι των νέων μέσων και ποια είναι αυτά;

Γενικά, θα έλεγα, είναι η υπεροχή του κειμένου έναντι της εικόνας, ή αλλιώς, της «ουσίας» (του περιεχομένου) έναντι της «συσκευασίας» και της σκηνοθεσίας. Παρ’ όλα αυτά, τα νέα ΜΜΕ (π.χ., ο ηλεκτρονικός τύπος) έχει αρκετά θετικά στοιχεία (ευκολία πρόσβασης σχεδόν σε όλες τις εφημερίδες του κόσμου!). 

Ποια είναι η γνώμη σας για τα τούρκικα σίριαλ και συμφωνείτε με την παραφιλολογία [μήπως καλύτερα, φημολογία?] ότι τα σίριαλ αυτά έχουν ειδικούς πολιτικούς σκοπούς, δηλαδή ότι προωθούν τον τούρκικο πολιτισμό και κουλτούρα στη χώρα μας, παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα της σύγχρονης Τουρκίας, ότι επιδιώκουν να εξαλείψουν την εχθρότητα των δύο λαών και να καταφέρουν να αυξήσουν τον τουρισμό στη γείτονα ή ακόμα και να προετοιμάσουν τη χώρα μας για την τουρκοποίησή της και την επέκταση της Τουρκίας στα δικά μας εδάφη;

Σε κάποιο βαθμό, ισχύει η φημολογία αυτή. Ορισμένα, τουλάχιστον, σημεία, ιδίως τα σχετικά με την εξιδανίκευση της εικόνας της Τουρκίας, την εξάλειψη της παλιάς έχθρας, την προώθηση του τουρισμού και άλλων οικονομικών συμφερόντων κτλ. Αλλά πάνω απ’ όλα, για την προώθηση της ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Αντιθέτως, είναι αβάσιμα τα σχετικά με το «να προετοιμάσουν τη χώρα μας για την τουρκοποίησή της και την επέκταση της Τουρκίας στα δικά μας εδάφη».

Μήπως, αντίθετα, πρόκειται περισσότερο για εξυπηρέτηση πρόσκαιρων οικονομικών συμφερόντων των ιδιωτικών καναλιών, αφού πρόκειται για ένα πολύ φτηνό τηλεοπτικό προϊόν για να το αγοράσεις που κάνει συνήθως μεγάλα νούμερα, άρα φέρνει έσοδα στα κανάλια;

ΟΚ, φυσικά, και αυτό, αλλά ασφαλώς αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής προώθησης της θέσης της Τουρκίας στην ΕΕ.

Ποια είναι η γνώμη σας για το κλείσιμο της ΕΡΤ; Γιατί είναι ένα θέμα που πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις;

Τεράστιο και πολυσύνθετο θέμα. Πρώτα-πρώτα, υπήρχε πράγματι ανάγκη εξυγίανσης και εξορθολογισμού ενός φορέα/οργανισμού σπάταλου, με πλεονάζον προσωπικό κτλ. (όπως όλο το Δημόσιο).  Πήρε μεγάλες διαστάσεις, και διότι δεν είναι συνηθισμένο ούτε κανονικό να κλείνει απότομα η δημόσια ραδιοτηλεόραση. Επιπλέον, φυσικά, διαμαρτύρονται τα κόμματα της αντιπολίτευσης για λόγους προφανείς, οι εργαζόμενοι στην ΕΡΤ πάλι για λόγους προφανείς κτλ. 

Με την ΕΡΤ παρατηρήθηκε το εξής παράδοξο : Ουσιαστικά η ΕΡΤ διοικήθηκε και έφτασε στο χάλι που της καταλόγιζαν από το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Πώς εξηγείτε ότι έβγαιναν πολιτικοί από αυτά τα κόμματα και διατυμπάνιζαν ότι αυτοί οι ίδιοι θα τη σώσουν;

Δεν εξηγείται λογικά. Οι ίδιοι οι υπεύθυνοι αναγκάζονται τώρα από την τρόικα να σώσουν τη χώρα.

Θεωρείτε ότι το κλείσιμο της ΕΡΤ υποδήλωνε ενδεχομένως μια προσπάθεια της κυβέρνησης να αποκρύψει ή να προλάβει κάτι, παρά να μεταρρυθμίσει έναν προβληματικό φορέα του δημοσίου και ότι μπορεί στην κοινή γνώμη η κίνηση αυτή να έδειχνε ακατανόητη, αλλά στην ουσία ήταν αποτέλεσμα παρασκηνιακών κινήσεων απολύτου λογικής;

Όπως ανέφερα, κυρίως το δεύτερο, δηλ. προσπάθεια να καθαρίσει η κόπρος του Αυγεία (μολονότι αρκετά προγράμματα της ΕΡΤ, λ.χ., το Γ΄ πρόγραμμα, ήταν πολύ καλά).

*Γεννήθηκε το 1956 στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1978: πτυχίο Νομικής, 1982: άδεια άσκησης της δικηγορίας, από την οποία έχει παραιτηθεί). Γνωρίζει άριστα την αγγλική και γερμανική γλώσσα, ενώ διαβάζει γαλλικά και ιταλικά. 

Σπούδασε, με υποτροφία του Βαυαρικού κράτους και του Πανεπιστημίου του Μονάχου, Φιλοσοφία (κύριος κλάδος), Λογική, φιλοσοφία της επιστήμης και αρχαία ελληνική φιλολογία (δευτερεύοντες κλάδοι) στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (1989: Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας).